|
|
|
| نظام اطلاعات بهداشتى بايد بر پايه جمعيت باشد. آمارهاى معمولى که توسط منابع فوق‌الذکر جمع‌آورى مى‌گردند قادر نيستند همه اطلاعات مربوط به سلامت و بيمارى را در جامعه ارائه کنند. بنابراين لازم است با بررسى‌هاى جمعيتى آمارهاى جمع‌آورى شده را کامل کرد. اهميت بررسى‌هاى جمعيتى با اين حقيقت بيشتر آشکار مى‌شود که در هندوستان آمار مربوط به مرگ و مير وجود ندارند، و آمارهاى موجود در مورد وبا، طاعون، بيمارى‌هاى تنفسي، تب و اسهال در اجراء برنامه‌هاى خدمات بهداشتى هيچ استفاده‌اى ندارند.
|
|
| اصطلاح بررسى‌هاى بهداشتي براى هر نوع بررسى در ارتباط با بهداشت، مثل ابتلاء، مرگ و مير، وضعيت تغذيه و غيره به‌کار مى‌رود. وقتى متغير اصلى مورد مطالعه، بيمارى است که مردم از آن رنج مى‌برند، اين بررسى انجام گرفته به نام بررسى ابتلاء نام‌گذارى مى‌شود. در شکل وسيع‌تر، انواع بررسى‌هاى زير، زير مجموعه‌اى از بررسى‌هاى بهداشتى هستند:
|
|
| الف- بررسى‌هاى مربوط به ارزشيابى وضعيت سلامت مردم، يعنى تشخيص مشکلات مربوط به سلامت و بيمارى در سطح جامعه. اين بررسى‌ها اطلاعاتى در مورد توزيع اين مشکلات بر حسب زمان و مکان فراهم مى‌کند، که پايه‌اى براى برنامه‌ريزى و ايجاد خدمت مورد نياز مى‌باشد.
|
|
| ب- بررسى‌هائى براى جستجوى عوامل مؤثر در سلامت و بيماري، براى مثال محيط زيست، شغل، درآمد، شرايطى که همراه با شروع بيمارى هستند و امثال اينها. چنين بررسى‌هائى براى مطالعه سير طبيعى بيمارى‌ها مفيد است و اطلاعات زيادى را درباره سبب‌شناسى و عوامل خطر بيمارى‌ها به‌دست مى‌دهد.
|
|
| ج- بررسى‌هاى مربوط به اجراء خدمات بهداشتي، براى مثال استفاده از خدمات بهداشتي، هزينه خدمات بهداشتي، ارزيابى نيازهاى اساسى احساس شده و احساس نشده بهداشتى جمعيت، ارزيابى مراقبت‌هاى پزشکى و مثل اينها.
|
|
| بررسى‌هاى جمعيتى را تقريباً در هر وضعيتى مى‌توان اجراء کرد. روش‌هاى نمونه‌گيرى تکامل يافته‌اند و مى‌توان با هر سطحى از دقت دلخواه، و با هر منبعى که در دسترس باشد، برآوردهائى را به‌دست آورد. بررسى‌هاى بهداشتى ممکن است مقطعى (Cross Sectional)، طولى (Longitodinal)، توصيفى (Descriptive)، يا تحليلى (Analitic) يا هر دو باشد. بررسى‌هاى مستمر بهداشتى فقط در بعضى کشورها از جمله ژاپن، از سال ۱۹۵۳، آمريکا از سال ۱۹۵۷، و انگلستان از سال ۱۹۷۱، اجراء مى‌شود. در هندوستان هنوز بررسى‌هاى بهداشتى کشورى اجراء نمى‌شود. اگرچه اولين بررسى عمومى بهداشتى در سال‌هاى ۱۹۴۴ تا ۱۹۴۶ در مرکز بهداشتى Singur توسط لال (Lal) و سيل (Seal) انجام گرفت.
|
|
|
|
| از نظر روش‌هاى جمع‌آورى داده‌ها، بررسى‌هاى بهداشتى به ۴ نوع تقسيم مى‌شوند:
|
|
| ۱. بررسى از طريق مصاحبه (چهره به چهره)
|
|
| ۲. بررسى از طريق معاينات بهداشتي
|
|
| ۳. بررسى از طريق گزارشات بهداشتي
|
|
| ۴. بررسى از طريق ارسال پرسش‌نامه‌هاى بهداشتي
|
|
|
هر روش معايب و فوايدى دارد. وقتى اطلاعاتى در مورد ابتلاء مورد نياز است، بررسى
از طريق معاينات بهداشتى اطلاعات معتبرترى را نسبت به بررسى از طريق مصاحبه فراهم
مى‌کند. بررسى‌ها توسط گروهى متشکل از يک پزشک، تکنسين‌ها و مصاحبه‌گرها تشکيل شده
است. مهم‌ترين عيب بررسى از طريق معاينه، گران بودن آن است. و هم‌چنين نمى‌توان اين
روش را در مقياس وسيعى به‌کار برد. به‌علاوه در اين روش هرگاه فرد بيمارى کشف شود
بايد تحت درمان قرار گيرد.
|
|
|
روش مصاحبه چهره به چهره روش بسيار با ارزشى در اندازه‌گيرى‌هاى پديده‌هاى ذهنى
(Subjective) مثل احساس ابتلاء به بيماري، معلوليت و ضعف، از دست دادن درآمد به‌خاطر
بيماري، هزينه‌هائى که براى مراقبت‌هاى پزشکى صرف شده است، عقايد، باورها و نگرش‌ها
و برخى خصوصيات رفتارى هستند. از مزاياى ديگر اين روش اين است که داده‌هاى آن مبتنى
بر جمعيت (Population - Based) هستند. سازمان بررسى‌هاى کشورى در هند در هدايت
بررسى‌ها از طريق مصاحبه فعاليت مى‌کند. اين بررسى‌ها شاخص‌ها را از سراسر کشور
درباره ابتلاء عمومي، تنظيم خانواده و وقايع حياتى به‌دست مى‌دهد اما داده‌هاى
مربوط به ابتلاء، به‌خاطر محدوديت‌هاى اين روش، چندان قابل اعتماد نيست و به‌همين
خاطر است که روش مصاحبه با روش‌هاى معاينات بهداشتي، و يا اندازه‌گيرى‌هاى
آزمايشگاهى ترکيب مى‌شود. روش ديگرى که براى اندازه‌گيرى پديده‌هاى ذهنى به‌کار مى‌رود
استفاده از پرسش‌نامه‌هائى است که توسط خود فرد پر مى‌شود. يعنى نيازى به پرسش‌گر
ندارد. استفاده از پرسش‌نامه هم ارزان است و هم آسان و ممکن است اين پرسش‌نامه‌ها
از طريق پست براى نمونه‌هاى مورد مطالعه، که از کل جمعيت انتخاب شده‌اند، فرستاده
شوند. وقتى از پرسش‌نامه استفاده مى‌شود، سطح مشخصى از سواد و مهارت براى پرسش‌شونده‌ها
بايد در نظر گرفت. بررسى از طريق گزارشات بهداشتى شامل جمع‌آورى داده‌هاى حاصل از
گزارشات خدمات بهداشتى مى‌باشد. اين روش واضحاً ارزانترين روش جمع‌آورى داده‌ها است
و چندين عيب دارد:
|
|
| الف- تخمينى که از گزارشات به‌دست مى‌آيد مبتنى بر جمعيت نيست.
|
|
| ب- اعتبار داده‌ها مورد ترديد است.
|
|
| ج- روشى واحد و استاندارد براى جمع‌آورى داده‌ها وجود ندارد.
|
|
| در صورتى که نخواهيم اطلاعات را از گرو‌هاى خاصى مثل دانش‌آموزان مدارس يا افرادى با مشاغل خاص جمع‌آورى کنيم، رايج‌ترين نمونه براى جمع‌آورى اطلاعات خانوارها هستند. انتخاب اين نمونه‌ها اجازه خواهد داد اطلاعات اجتماعي، اقتصادى و بهداشتى را در آسانترين شکل ممکن جمع‌آورى کرد.
|
|
| حجم نمونه لازم براى بررسى خانوارها بستگى به متغيرى که قرار است اندازه‌گيرى شود و درجه دقت مورد نياز، دارد. بسيارى از نمونه‌هاى مشخص کشورى بين ۵۰۰۰ تا ۱۰،۰۰۰ خانوار مى‌باشند. اين حجم نمونه براى تخمين متغيرهائى چون وضعيت مراقبت بهداشتي، اندازه‌گيرى‌هاى انسان‌سنجي، مصرف مواد غذائي، درآمد، هزينه‌ها، مسکن، سواد و غيره در يک کشور کفايت مى‌کند.
|
|
| بررسى‌هائى که با يک يا چند بازديد انجام مى‌شود، برآورد مستقيمى از وقايع حياتى ارائه مى‌کند. با يک بار بازديد از خانواده مى‌توان اطلاعات گذشته‌نگرى را به‌دست آورد که البته مشکل ناشى از به‌خاطر نياوردن بعضى وقايع را دارا است. پيگيرى بررسى‌ها در فواصل زمانى کوتاه (مثلاً هر شش ماه يک‌بار) برآورد درست‌ترى از وقايع حياتى ارائه مى‌کند اما براى مقاصدى چون پايش، اين وقايع بسيار گران تمام خواهد شد.
|
|
| داده‌ها بايد تحت شرايط استاندارد و با کنترل کيفى مناسب جمع‌آورى شوند. جمع‌آورى داده‌ها بايد محدود به عناوينى باشد که براى آنها موارد استفاده‌اى برحسب نيازهاى تعريف شده وجود داشته باشد. اينک داده‌ها شايد براى کسي، يا روزى و يا در جائى مورد توجه قرار گيرد، دليل قانع‌کننده‌اى براى جمع‌آورى آنها نمى‌باشد. داده‌هاى جمع‌آورى شده بايد به اطلاعات تبديل شوند. اين کار را مى‌توان با کاستن از حجم آنها، خلاصه کردن آنها با متعيرهاى سن و جنس در جمعيت مورد مطالعه انجام داد و به اين ترتيب مقايسه اطلاعات بر حسب زمان و مکان امکان‌پذير خواهد بود.
|
