| اصطلاح ميزان شيوع به‌همه موارد (قديم و جديد) تشخيص داده‌شده بيماران موجود در يک مقطع زمانى خاص يا در يک دوره معين در يک جمعيت اطلاق مى‌شود. تعريف گسترده‌تر شيوع يا وفور عبارت است از: مجموع همه افرادى که يک وضعيت يا بيمارى را در يک زمان معين (يا در يک دوره معين) داشته باشند، تقسيم بر جمعيت در معرض خطر ابتدا به آن بيمارى يا وضعيت در همان مقطع زمانى يا در وسط يک دوره زماني. با آن که شيوع بصورت ميزان بيان مى‌شود ولى درواقع ميزان شيوع يک نسبت است.
|
|
|
|
|
|
| شيوع لحظه‌اى بيمارى عبارت است از: تعداد همه موارد موجود (جديد و قديم) يک بيمارى در يک مقطع زمانى در رابطه با جمعيت تعريف‌شده. مقصود از لحظه در شيوع لحظه‌اى عملاً مى‌تواند همه اشکال زمان، شامل؛ روز، چند روز يا حتى چند هفته (که برحسب مدت لازم براى معاينه نمونه جمعيتى بکار مى‌رود) باشد.
|
|
| فرمول بدست آوردن شيوع لحظه‌اى عبارت است از:
|
|
|
۱۰۰ × (s/a) = برآورد جمعيت در همان مقطع |
|
|
|
تعداد همه ى بيماران موجود (جديد و قديم ) يک بيمارى معين در يک مقطع زمانى معين = s |
|
|
|
زمانی برآورد جمعيت در همان مقطع = a |
|
|
| به کار بردن اصطلاح ميزان شيوع (بدون توضيحات بيشتر) بطور معمول به معناى ميزان شيوع لحظه اي است. شيوع لحظه اى را مى توان بر حسب سن،جنس و ديگر عوامل يا حالات متناسب به صورت اختصاصى بيان کرد. |
|
|
|
| يکى از وسايل اندازه‌گيرى که کمتر بکار برده مى‌شود شيوع دوره‌اى است که فراوانى همه موارد موجود (قديم و جديد) را در يک دوره زمانى معين (مثلاً شيوع سالانه) در رابطه با يک جمعيت معين بيان مى‌کند. شيوع دوره‌اى شامل مواردى است که از سال قبل شروع‌شده و در اين سال هم ادامه داشته و همچنين مواردى که در اين سال بروز کرده و از اين سال يا سال قبل تا سال بعد هم ادامه يابند.
|
|
| فرمول شيوع دوره‌اى عبارت است از:
|
|
|
|
|
|
تعداد موارد موجود (قديم و جديد) يک بيمارى معين در فاصله يک دوره زمانى معين= k |
|
|
|
برآورد جمعيت در معرض خطر در وسط همان دوره= l |
|
|
| اصطلاحات بروز و شيوع در شکل شماره ۲ نمايش داده شده‌اند و مطابق آن شکل:
|
|
| - موارد بروز عبارتند از بيماران شامل ۳ و ۴ و ۵
|
| - موارد شيوع لحظه‌اى در اول فروردين عبارتند از بيماران شماره ۱-۲ و ۷
|
| - موارد شيوع لحظه‌اى در ۲۹ اسفند عبارتند از بيماران شماره ۱-۳-۵ و ۸
|
| - موارد شيوع دوره‌اى (فروردين تا اسفند) ۷،۶،۵،۴،۳،۲،۱ و ۸
|
|
| ارتباط بين ميزان بروز و شيوع
|
|
| ميزان شيوع به دو عامل بستگى دارد: ميزان بروز و مدت بيماري. به فرض آن‌که تعداد جمعيت در معرض خطر ثابت باشد و ميزان بروز و مدت بيمارى تغيير نکنند، رابطه‌اى بين بروز و شيوع را مى‌توان بصورت زير بيان کرد:
|
|
|
|
|
|
متوسط مدت بيمارى × بروز = شيوع
|
|
|
| و همچنين، مى‌توان بروز و مدت بيمارى را بشرح ذيل بدست آورد:
|
|
|
|
|
| معادلهٔ P=I*D نشان مى‌ٔهد که هر چه دورهٔ بيمارى درازتر باشد ميزان شيوع بيشتر مى‌شود. مثلاً در بيمارى سل ميزان شيوع نسبت به ميزان بروز بيشتر است زيرا موارد جديد بروز سل در تمام طول سال ادامه مى‌يابند در حالى که موارد قديمى هم ممکن است چندين ماه (يا سال) دوام آورند. از طرف ديگر اگر بيمارى حاد و مدت آن کوتاه باشد (به‌علت بهبود سريع يا مرگ) ميزان شيوع در مقايسه با ميزان بروز نسبتاً کمتر خواهد بود. در بعضى بيمارى‌ها (مانند مسموميت غذايي) بيمارى خيلى کوتاه مدت است و موارد قديم وجود ندارد. همين موضوع در بيمارى‌هاى بسرعت کشنده، مانند آدم‌کشى هم صادق است. بعبارت دقيق‌تر اين وقايع شيوع ندارند و کاهش در ميزان شيوع نه تنها ممکن است به‌علت کاهش در ميزان بروز باشد بلکه ممکن است از کاهش در مدت بيمارى به علت بهبود سريع و يا مرگ خيلى سريع ناشى شود.
|
|
| هنگام مشاهدهٔ تغييرات شيوع در زمان‌هاى مختلف علت آن ممکن است تغييرات مربوط به بروز يا مدت بيمارى و يا هردوى آنها باشد. مثلاً بهبود و ارتقاى وضعيت درمانى مى‌تواند موج کاهش مدت بيمارى و به دنبال آن کاهش در ميزان شيوع بيمارى شود. اما اگر درمان چنان باشد که از مرگ جلوگيرى کند ولى در عين حال موجب بهبودى نشود ممکن است سبب افزايش آشکار اثر مهمل‌نمايى (Paradoxical) بر ميزان شيوع مى‌شود. گذشته از اين در صورتى که مدت بيمارى به حد مؤثرى کاهش يابد عليرغم افزايش بروز ممکن است در ميزان شيوع کاهش پيدا شود.
|
|
| شيوع بيمارى‌ها را مى‌توان بصورت ديدارى هم بيان کرد، يعنى يک عکس فورى به مثابه ميزان شيوع و يک فيلم پشت سرهم بعنوان ميزان بروز اين هر دو اصطلاح را با تصور يک قهوه‌خانه بهتر مى‌توان شناخت. پس از باز شدن قهوه‌خانه در اول صبح مشتريان به آن وارد و خارج مى‌شوند و هر يک از آنها مدت کوتاهى در قهوه‌خانه مى‌ماند در هر مقطع زماني، مثلاً در ساعت ۱۰ صبح، مى‌توان به قهوه‌خانه وارد شد و کسانى را که در آنجا هستند شمرد. شمردن افراد مشابه برآورد شيوع است. همچنين ميزانى که مردم مثلاً در مدت يک ساعت به قهوه‌خانه وارد مى‌شوند و مثلاً تعداد ۱۰ نفر در ساعت معادل ميزان بروز است. ارتباط بين ميزان بروز و ميزان شيوع در تصویر رابطهٔ بروز و شيوع نشان داده شده است.
|
|
| توجه به اين نکته مهم است که ميزان شيوع يا وفور محدوديت‌هايى دارد و اندازه‌گيرى علت يا سبب شناختى بيمارى با آن ايده‌آل نيست. زيرا دو عامل تعيين کنندهٔ ميزان شيوع است يکى بروز و ديگرى مدت بيماري. بروز به روى دادن يک بيمارى و مدت آن به عوامل مؤثر بر دورهٔ بيمارى مرتبط است. بعبارت ديگر جزء مدت بازتاب عوامل مربوط به پيش‌آگهى و جزء بروز بازتاب عوامل سببى است. بنابراين ميزان‌هاى بروز را در تنظيم و آزمون فرضيه‌هاى مربوط به سبب‌شناسى بيمارى بايد مناسب‌تر دانست. هرجا که ميزان بروز در دسترس نباشد، ميزان‌هاى وفور (که به آسانى مى‌توان بدست آورد) را مى‌توان بکار گرفت ولى بايد همواره دخالت جزء مدت بيمارى را سنجيد.
|
|
|
|
|
| موارد کاربرد ميزان شيوع يا وفور
|
|
| - ميزان وفور دامنه مشکلات سلامتى و بيمارى در جامعه را برآورد و جوامع بالقوه در معرض خطر را شناسايى مى‌نمايد.
|
|
| - ميزان‌هاى وفور بخصوص براى مقاصد مديريت و برنامه‌ريزى مانند استفاده از تخت بيمارستان، نيروى انسانى موردنياز، تسهيلات بازتوانى و... قابل استفاده‌اند.
|
