|
|
| در بخش عمده‌اى از بازى‌هاى سنتى و عاميانه، کلام آهنگين و شعر، نقش اصلى دارد. در اين ترانه‌ها، مضمون بسيار متنوع و زمينه‌هاى آن وسيع مى‌باشد.
|
|
| در ترکيب آرايش افراد در طرفين بازى، در بازى‌هاى گروهى، ترانه نقش رابط را ايفاء مى‌کند. برخى بازى‌ها نيز جنبهٔ نمايش دارند که بيشتر در بين زنان و در ميهمانى‌هاى خانوادگى اجراء مى‌شود.
|
|
| برخى ترانه‌هاى بازى، مربوط به بازى‌هاى لفظى است که بر تکرار يک حرف يا قرينه‌سازى و تکرار يک واژه يا اسم در ساختار کلمه يا جمله قرار دارد، که با تکرار بى‌وقفه، گوينده دچار اشتباه مى‌شود و جمله يا کلمه شکل خنده‌دارى پيدا مى‌کند.
|
|
| از ديگر ترانه‌هاى بازى، ترانه‌هاى برشمردنى است. در اين ترانه‌ها، کمّيت‌ها موضوع و مضمون قرار مى‌گيرند؛ مانند:
|
|
| يک و دو و سه
|
| زنگ مدرسه
|
| چار و پنج و شش
|
| ناظم بيا پيش
|
| هفت و هشت و نه
|
| يک قدم جلو.
|
|
|
| در فارس، برشمردنى‌ها را 'واگو بازى' مى‌نامند.
|
|
| چيستان‌ها و معماها، زمينه‌ٔ ديگرى براى ترانه‌هاى بازى به‌شمار مى‌روند. اين زمينه از ديرباز در شعر فارسى وجود داشته و يکى از فنون آن محسوب مى‌شده است و طبيعى است که از هنر عامه اخذ شده است. در اين صنعت، شاعران بزرگى چون امير معزّى، منوچهرى، خاقانى و ديگران طبع‌آزمائى کرده‌اند. (ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
|
|
|
نمونه‌ٔ بازى‌هاى لفظى (کرمان)
|
|
| امشب شب سه‌شنبه‌ى
|
| فردا شبم سه‌شنبه‌ى
|
| پس‌صبا شبم سه‌شنبه‌ى
|
| ئى سه سه شب
|
| او سه سه شب
|
| سه‌شنبه‌ى.
|
| اوستا: زن اومد
|
| شاگردها: کدوم زن
|
| اوستا: همون زن که خر سوار شد
|
| شاگردها: کدوم خر؟
|
| اوستا: همون خر که آبو خورده
|
| شاگردها: کدوم آب؟
|
|
|
| (کتاب کوچه. ج ۱، صص ۱۵ ـ ۱۶
) |
|
| - ترانه 'اشتر به چراست در بلندى' :
|
| اشتر به چراست در بلندى.
|
| کله‌ش به مثال کله‌قندى.
|
| گوشش به مثال باد بزند و کله‌قندى.
|
| ابروش به مثال تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
| چشماش به مثال دور بينند و تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
| دماغش به مثال دود کشند و دور بينند و تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
| دهنش به مثال غاز غلند و دود کشند و دور بينند و تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
| دندونش به مثال خاکنند و غاز غلند و دود کشند و دور بينند و تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
| سينه‌ش به مثال لخته‌سنگ و خاکنند و غاز غلند و دود کشند و دور بينند و تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
| شکمش به مثال طبل جنگ و لخته‌سنگ و خاکنند و غاز غلند و دود کشند و دور بينند و تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
| پاهاش به مثال چارپايند و طبل جنگ و لخته‌سنگ و خاکنند و غاز غلند و دود کشند و دور بينند و تير کمند و باد بزند و کله‌قندى.
|
|
|
| (نوشته‌هاى پراکنده)
|
|
| - 'واگوبازى' در فارس:
|
| در گرمسيرات فارس روايت 'اشتر به چراست در بلندى' (با اندک تفاوت‌هائى نسبت به متن ضبط‌شدهٔ صادق هدايت) و نيز ترانه‌اى با همين ساختار در مورد 'مار' و اعضاء بدن و رفتارهاى او به نام 'اين مار چو گر به هوفه داره' و همچنين ترانهٔ زيبائى دربارهٔ 'مخ = درخت خرما' جزء واگوها آمده‌اند.
|
|
| اين مخ بلند سر به آسمون بى
|
| آسمون بى
|
| بارش (ثمر) شکرى ز زعفرون بى
|
| زعفرون بى‌آسمون بى
|
| قند و عسلى چکون [چکون] (چکان) بى
|
| چکون بى، زعفرون بى، آسمون بى
|
| حب نباتن (نبات است) که از جِنون بى،
|
| جنون (جنان، بهشت) بى، چکون بى، زعفرون بى، آسمون بى
|
| جنسش کبکابن، (نوعى خرماى درشت) مَزَش شاهون بى
|
| شاهون بى، جِنون بى، چکون بى، زعفرون بى، آسمون بى
|
| دارش (قد، تنه) الى (به فتح اول و کسر دوم: آشکار، هويدا
) اگر رمون بى
|
| رمون بى، شاهون بى، جِنون بى، چکون بى، زعفرون بى، آسمون بى.
|
|
|
| (بازى‌هاى محلى فارس)
|
|
| - 'اشتر، اشترم' :
|
| اوستا: اشتر اشترم
|
| شاگردها: لب اشترم
|
| ــ اشتر کجاس؟
|
| ــ مازندران
|
| ــ چى چى مى‌خوره؟
|
| ــ بلک خزون
|
| ــ چى چى مى‌بره؟
|
| ــ قند و شکر
|
| ــ چى چى مى‌رينه؟
|
| ــ پشگل تر
|
| ــ راه گذرش؟
|
| ــ از ين طرف
|
| ــ از ون طرف
|
| ــ از ين طرف
|
| ــ از ون طرف
|
|
|
| (ترانه‌هاى ملى ايران
) |
|
| - 'مرد غريبم زى‌پمبه' :
|
| اوستا:
|
| از امامزاداس، قنديل
|
| از قصاباس، دمبه
|
| از سربازاس، سمبه
|
| سمبه و دمبه و قنديل و منديل
|
| شاگردها:
|
| مرد غريبم، زى‌پمبه |
| از راه رسيدم، زى‌پمبه
|
| اوستا:
|
| از فرّاشاس، جارو
|
| از علاّفاس، پارو
|
| از حمومياس، نوره
|
| از آهنگراس، کوره.
|
| کوره و نوره و پارو و جارو و سمبه و دمبه و قنديل و منديل
|
| شاگردها:
|
| مرد غريبم، زى‌پمبه
|
| از راه رسيدم، زى‌پمبه
|
| اوستا:
|
| از بقّالاّس، شيره
|
| از عطاراس، زيره
|
| از نجارّاس، رنده
|
| از خوشکلاس، خنده
|
| خنده و رنده و زيره و شيره و کوره و نوره و پارو و جارو و سمبه و دمبه و قنديل و منديل
|
| شاگردها:
|
| مرد غريبم، زى‌پمبه
|
| از را رسيدم، زى‌پمبه
|
| اوستا:
|
| از دختراس، نازى
|
| از بچه‌هاس، بازى
|
| از شغالاس، زوزه
|
| از کوزه‌گراس، کوزه
|
| کوزه و زوزه و بازى و نازى و خنده و رنده و زيره و شيره و کوره و نوره و پارو و جارو و سمبه و دمبه و قنديل و منديل
|
| شاگردها:
|
| مرد غريبم، زى‌پمبه
|
| از راه رسيدم، زى‌پمبه
|
|
|
| (ترانه‌هاى ملى ايران
) |
|
| - 'گرگ و گلّه' (شيراز):
|
| گرگ: گرگم و گله مى‌برم
|
| گلّه: چوپون دارم نمى‌ذارم
|
| گرگ: بُوام گفته دنبه بيار
|
| گلّه: دنبه ندارم چه کنم
|
| گرگ: من مى‌برم خوب خوشبو
|
| گله: من نمى‌دم پشکلشو
|
| گرگ: کارد من تيزتره
|
| گلّه: دنبهٔ من چرب‌تره
|
| گرگ: هپون هپونت مى‌کنم
|
| چوپان: با سنگ تپونت مى‌کنم
|
|
|
| (بازى‌هاى محلى فارس
) |
