مسئولیت و مجازات

هر انسان عاقل و با اراده‌اي، مسئول رفتارهاى خويش است و بايد در مقابل وجدان اخلاقى و جامعه جوابگو باشد. مسئوليت داراى دو شرط است:

عاقل بودن و مختار بودن. کسى که فاقد اين دو صفت يعنى عقل و اختيار يا يکى از اين دو باشدمسئوليت ندارد.

مولوى با توجه به اين حقيقت است که مى‌گويد:

	در تردد مانده‌ايم اندر دو کار		اين تردد کى بود بى‌اختيار
	اين کنم يا آن کنم خود کى شود		چون دو دست و پاى او بسته بود

مسئوليت دو نوع است:

اخلاقى و قانوني. اين دو نوع مسئوليت با هم فرق دارند، چه مقامات مدنى يعنى دادگاه‌ها ممکن است فردى را محکوم کنند، در حالى که وجدان او، را بى‌گناه تشخيص دهد و برعکس شايد دادگاه‌ها شخص را بى‌گناه بدانند در حاليکه وجدان او را گناه‌کار تشخيص دهد. علت اين امر آن است که مسئوليت در برابر قوانين:

اولاً:

مستلزم علم به قانون نيست و هرگاه کسى مرتکب عمل خلافى شود که قانون آن را منع کرده است، اگر نسبت به قانون هم ناآگاه باشد، در برابر دادگاه مسئول است.

ثانياً:

مسئوليت در برابر اعمال تعلق مى‌گيرد، نه مقاصد و نيات. نيّت هر قدر هم بد باشد تا جامهٔ عمل به‌خود نپوشد، مسئوليت در بر ندارد؛ زيرا کسى را به جرم داشتن نيّت بد محاکمه نمى‌کنند.

ثالثاً:

مسئوليت شامل کنش‌هائى که قانون آنها را منع نکرده است، نمى‌شود:

مستى يا کار زشتى که در پنهانى انجام مى‌شود، در دادگاه قابل تعقيب نيست.