هر فرد انسانى بدون ترديد يک سوم يا لااقل يک چهارم عمر خود را در خواب مى‌گذراند يعنى يک نفر که ۶۰ سال عمر مى‌کند بين ۱۵ تا ۲۰ سال آن را در خواب بوده است. خواب بزرگ‌ترين تجديد‌کنندهٔ قوا است که استراحت سلسلهٔ اعصاب را تأمين مى‌کند و باعث تمدد قواى جسمى و روحى لازم براى از بين بردن خستگى مى‌شود. علل عمده خستگى عبارتند از:
فعاليت و انجام کارهاى روزانه، نداشتن استراحت، غذاى غير کافى و نامناسب، اختلال در اعمال گوارشى و وجود بيمارى در انسان.
در موقعيت‌هاى زير نيز که علل روانى دارند شخص ممکن است با تلقينات مکرر به خود که ابتدا خود آگاه است و سپس در ضمير ناخودآگاه ادامه مى‌يابد دچار رخوت و سستى شده و احساس خستگى دائمى مى‌نمايد.
- نابسامانى‌هاى زندگى داخلي.
- بى‌هدف بودن فعاليت‌هاى روزانه.
- اطلاع از بيمارى وخيمى در خود حتى اگر فعلاً بدون تظاهرات و علائم باشد.
- عدم علاقه به کار يا رشته تحصيلي.
- وجود تنفر از شخص يا اشخاصى که اجباراً با آنها در يک محل زندگى مى‌نمايد، به‌خصوص اگر قسمتى از نتيجه فعاليت روزانه به نفع آنها باشد. هيجانات نيز ممکن است باعث ايجاد خستگى شوند، مثلاً مادر طفل بيمارى که در تمام دوران خطر بر بالين طفل بيدار مى‌ماند، ممکن است پس از رفع خطر به‌علت خستگى زياد از حال برود. هيجانات شديد مانند نگراني، دودلى و يا فشارهاى عصبى نيز مى‌تواند توليد خستگى نمايند. به‌طور کلى هر نوع آزردگى و تحريک روانى که باعث کاهش کارآيى گردد، تمايل به خستگى را افزايش مى‌دهد.
شخص خسته زودتر تحريک مى‌شود، حالت افسردگى دارد، هوشيارى روانى وى کم است، در قضاوت اغلب اشتباه مى‌کند، مهارت لازم در انجام کارهاى روزمره خود را ندارد، مقاومت وى در برابر بيمارى‌ها کاهش يافته و بهبودى وى در برابر عفونت‌ها به کندى انجام مى‌گيرد. توضيح اينکه وقتى شخصى به خواب مى‌رود چه اتفاقى مى‌افتد بسيار آسان‌تر از توضيح چگونگى و علت خواب مى‌باشد. هنگام خواب عضلات تقريباً حالت سستى مى‌يابند، تنفس آهسته‌تر و عميق‌تر مى‌شود، قلب آهسته‌تر مى‌زند، فشار خون و درجه حرارت بدن کم مى‌شود. اعمال عادى دستگاه‌هاى بدن با سرعت کمترى ادامه دارد. مغز انسان در موقع خواب بيکار نيست ولى نحوهٔ امواج مغز ممکن است تغيير کند بدين معنى که پيام‌هاى کمترى از مغز به اعضاء بدن و برعکس فرستاده شود. وقتى زمان خواب سپرى مى‌شود کليهٔ اعمال حياتى بدن به وضع عادى خود بر مى‌گردند و شخص پس از تمديد قوا و رفع خستگى فعاليت روزانه خود را از سر مى‌گيرد.
تمام اشخاص به يک اندازه به خواب احتياج ندارند. مقدار خواب لازم براى هر کس بستگى به سن، ميزان فعاليت، سلامتى و کنترل اعصاب و هيجانات وى دارد. به‌هر حال حداقل ۶ تا ۸ ساعت خواب در هر ۲۴ ساعت براى هر فردى لازم و ضرورى است، مسلم است که نوع کار و مدت آن در طولانى‌تر شدن خواب مؤثر است.
جدول زير مقدار خواب لازم را در سنين مختلف براى اکثريت اشخاصى که داراى فعاليت‌هاى عادى هستند نشان مى‌دهد:
مقدار خواب لازم را در سنين مختلف
از ۶ تا ۸ سالگى
در حدود ۱۱ تا ۱۲ ساعت خواب در شبانه‌روز
از ۹ تا ۱۳ سالگى
در حدود ۱۰ تا ۱۱ساعت خواب در شبانه‌روز
از ۱۴ تا ۱۶ سالگى
در حدود ۹ تا ۱۰ ساعت خواب در شبانه‌روز
از ۱۷ تا ۲۱ سالگى
در حدود ۸ تا ۹ ساعت خواب در شبانه‌روز
از ۲۱ سالگى به بعد
حدود ۶ تا ۸ ساعت خواب در شبانه‌روز
خواب نوعى داروى طبيعت است که چنان‌چه کمتر از ميزان مورد نياز مصرف شود نتيجه مطلوب را نمى‌دهد و اگر زيادتر استعمال گردد مضر و خطرناک خواهد بود. لذا رعايت حد اعتدال ساعات خواب به‌نحوى که در بيدارى احساس شادابى و نشاط نمائيم ضرورى است.
براى آنکه هميشه سالم و با نشاط باشيد و ضمناً از خواب عميق و آرام بهره‌مند شده و لذت آن را درک نمائيد و قادر باشيد که در ساعات بيدارى کارهاى جسمى و فکرى خود را به‌خوبى انجام دهيد لازم است که از دستورات زير پيروى نمائيد:
۱. همه شب در ساعت معين به رختخواب برويد. ثابت شده است که بهترين ساعات براى به‌خواب رفتن بين ساعات ۱۰ تا ۱۲ شب مى‌باشد.
۲. از استراحت نمودن بلافاصله بعد از صرف غذا خوددارى نمائيد. آزمايشات انجام يافته بر روى اشخاصى که پس از تناول غذاى زياد به‌خصوص پس از ميهمانى‌ها بلافاصله استراحت مى‌کنند نشان مى‌دهد که اين‌گونه افراد زودتر به بيمارى‌هاى قلبى و عروقى مبتلا مى‌شوند. علت علمى اين عارضه را چنين مى‌توان تشريح نمود چون تا يکى دو ساعت پس از صرف غذا ميزان چربى خون به حد اشباع مى‌رسد در صورت عدم تحرک، گرايش ترکيبات خون براى ته‌نشين شدن زياد مى‌باشد. در صورتى که اگر پس از غذا پياده‌روى حتى به مقدار کم معمول گردد در اثر تحرک جدار عروق و گردش بهتر جريان خون قدرت ته‌نشين شدن مواد چربى و ساير مواد متشکله خون کمتر مى‌گردد.
۳. حتى‌المقدور از مصرف غذاهاى سنگين در شب خوددارى نمائيد.
۴. قبل از خوابيدن حدود نيم‌ساعت در هواى آزاد پياده‌روى نمائيد.
۵. غذا بايد هضم شده باشد بنابراين بين صرف غذا و خوابيدن بايستى حدود ۲ ساعت فاصله باشد.
۶. گرفتن دوش آب ولرم و صرف يک ليوان شير قبل از خواب به راحت خوابيدن کمک مى‌کند.
۷. اگر عادت به مطالعه داريد پيش از خواب مدت کوتاهى به مطالعه بپردازيد.
