| اصطلاح زباله‌هاى جامد به زباله‌هاى ناخواسته و مواد دور ريختهٔ خانه‌ها، رفتگرى خيابان‌ها و عمليات تجارتى صنعتى و کشاورزي، که از فعاليت‌هاى انسان حاصل مى‌شوند، اطلاق مى‌شود. در شهرها آنها را خاکروبه، در روستاها (آشغال) آش‌خال و به‌طور کلى زباله‌هاى جامد يا ضايعات مى‌نامند که مجموعه‌اى است از گرد و غبار، خاکستر و مواد گياهى فاسد‌شده، انواع کاغذ و لوازم بسته‌بندي، پارچه‌هاى کهنه و پاره، شيشه و بسيارى نخاله‌هاى سوختنى و نسوختنى.
|
|
|
|
|
|
| مطالب بهداشتى با مجموعهٔ محيط زيست انسان توأم است، تراکم زباله‌هاى جامد در محيط زيست انسان يک خطر بهداشتى مثبت را تشکيل مى‌دهد؛ به‌دلايل زير:
|
|
| ۱. مواد آلى زباله‌هاى جامد تخمير شده و تخم‌ريزى مگس را مساعد مى‌کنند.
|
|
| ۲. پس‌مانده‌هاى غذائى در آش‌خال‌ها باعث جلب موش‌ها مى‌شوند.
|
|
| ۳. عوامل بيمارى‌زا مى‌توانند توسط مگس‌ها و گرد و غبار به انسان منتقل شوند.
|
|
| ۴. در صورتى‌که آب باران از محل انبار آش‌خال‌هاى تخمير شده گذر کند مى‌تواند سبب آلودگى آب شود.
|
|
| ۵. خطر آلودگى هوا هم وجود دارد و اين در حالى است که آش‌خال‌ها به‌طور خودبه‌خود يا اتفاقى آتش بگيرند.
|
|
| ۶. از ديدگاه زيبائى‌شناختى تل‌انبارهاى آش‌خال ايجاد مزاحمت مى‌کنند.
|
|
| از اين‌رو بايد زباله‌ها به‌طور درست گردآوري، از بين برده و دور ريخته شوند به‌طورى که براى سلامتى خطرى نداشته باشند. اين کار يک خدمت اساسى بهداشت محيط زيست است و در واقع پيشرفت اجتماعى جامعه در گردآورى و دفع زباله‌هاى آن بازتاب مى‌يابد.
|
|
|
|
| ترکيب و حجم زباله‌ها بازتاب شرايط زيست مردم است و برحسب فصول سال و جامعهٔ محلى هم تغيير مى‌کند. در جوامع مرفّه روزبه‌روز انبوه بيشترى از زباله توليد مى‌شود که غالباً از کاغذ، انواع لوازم بسته‌بندي، مقوا، پلاستيک، قوطى‌هاى خالي، شيشه و فلزات تشکيل شده است. در يک بررسى که در هندوستان توسط مؤسسهٔ پژوهش بهداشت محيط انجام گرديده معلوم شده که توليد سرانهٔ خاکروبه در شهر کلکته در هر روز ۵۱۲/۰ کيلوگرم (و در دو شهر ديگر ۳/۰ کيلوگرم) بوده است.(ميانگين توليد زباله در شبانه‌روز در شهرهاى مختلف نزديک به يک کيلوگرم (حجم ۲/۰ متر مکعب) و در روستاها ۶/۰ کيلوگرم برآورد شده است. مأخذ: از يک گزارش در مجلهٔ محيط زيست شمارهٔ هجدهم آبان ۱۳۶۴، ص ۸ . (م)
) |
|
| در خاکروبه‌هاى شهرى قطعاً نبايد مدفوع انسان وجود داشته باشد در حالى‌که در کشورهائى مانند هندوستان و ديگر کشورهاى رو به پيشرفت يافت شدن کثافات انسانى در خاکروبه‌هاى شهرى کم نيست. ترکيب خاکروبهٔ شهرى در پژوهش نامبرده از اين قرار است: کربن ۸/۱۸ - ۴/۴ درصد ازت ۸/۰ - ۱/۰ درصد، K2O۱۲-۰۵/۴ درصد، ۱/۱-۷/P2O5۰ درصد، کلسيم ۸/۴-۴/۹ درصد، نسبت کربن به ازت ۸۶ - ۱۴ درصد.
|
|
| منابع توليد زباله‌هاى شهرى
|
|
| ۱. خاکروبه‌هاى گردآورى شده توسط خدمات رفتگران يا تميز کردن شهرها که خاکروبهٔ خيابانى ناميده مى‌شود و شامل برگ درختان، کاغذ، مدفوع حيوانات و کاه و نى و انواع پس‌مانده‌ها است.
|
|
| ۲. زباله‌هاى گردآورى شده از بازارها که آش‌خال بازارى ناميده مى‌شود و بخش بزرگى از آن سبزى‌هاى فاسد شده و مواد حيوانى است.
|
|
| ۳. زباله‌هاى گردآورى شده از اسطبل‌ها يا پس‌مانده‌هاى اسطبل که عمدتاً شامل مدفوع حيوانات و پس‌ماندهٔ غذائى جانوران است.
|
|
| ۴. زباله‌هاى صنعتى شامل انواع گوناگون زباله‌هائى که طيفى از مواد کاملاً خنثى مانند کربنات کلسيم تا مواد به‌شدت سمى و قابل انفجار را تشکيل مى‌دهند.
|
|
| ۵. زباله‌هاى خانگى شامل خاکستر، اشياى بى‌بها و پس‌مانده‌هاى خوراک است. خاکستر از بقاياى سوخت آشپزى و گرم کردن، اشياء بى‌بها شامل خرده کاغذ، پارچهٔ کهنه، قطعات چوب، فلز، شيشه، خاکروبه و کثافت، و پس‌مانده‌هاى خوراک زباله‌هاى حاصله از پخت و پز و مصرف خوراک يا تهيه‌کردن غذا، است. اين زباله‌ها شامل سبزى‌ها، زبالهٔ غذائى و ديگر مواد آلى است که چون در صورت انبار شدن تخمير مى‌شوند بايد به‌تندى از بين برده و دفع شوند.
|
|
|
|
| در عين حال که بايد به فکر گردآورى زباله بود، انبار کردن مناسب آن را بيشتر بايد در نظر داشت. بشکه‌هاى فولادى گالوانيزه با درپوش‌هاى محکم براى انبار کردن زباله مخزنى مناسب مى‌باشند. ظرفيت هر ظرف به تعداد مصرف‌کنندگان و دفعات گردآورى بستگى دارد. در هندوستان بازده سرانهٔ زباله در روز بين ۱/۰ تا ۰۵/۰ فوت مکعب برآورد شود و اگر خانواده‌اى پنج نفر باشد براى هر روز ظرفيت پنج‌دهم يا نيم فوت مکعب لازم خواهد شد و اگر گردآورى زباله هر سه روز يک‌بار انجام گيرد بشکه‌اى به ظرفيت ۵/۱ تا ۲ فوت مکعب براى آنها کافى خواهد بود. در کشورهاى غربى از کيسهٔ زباله استفاده مى‌شود و زباله‌ها در يک کيسه انبار و کيسه را براى دفع زباله مى‌گذارند و کيسهٔ زبالهٔ تازه‌اى به جاى آن به‌کار مى‌برند.
|
|
|
|
| بشکه‌هاى بزرگ و عمومى براى استفادهٔ عدهٔ زيادى از مردم به‌کار گرفته مى‌شود و چون مردم دوست ندارند به درِ آن بشکه دست بزنند در هندوستان به‌طور معمول بدون درپوش هستند. اين ظروف بر سکوهاى بتونى به ارتفاع ۵ تا ۷ سانتى‌متر از سطح زمين قرار داده مى‌شوند تا جريان آب به آنها داخل نشود. در شهرهاى بزرگ‌تر اين بشکه‌ها را به‌صورت مکانيکى در ارابه‌هاى بالابردار تخليه مى‌کنند.
|
|
|
|
| روش گردآورى زباله به مقدار پول در دسترس بستگى دارد. بهترين روش گردآورى زباله روش خانه به خانه است. در بعضى کشورها با اين روش انجام نمى‌يابد و بايد مردم زباله‌هاى خود را در نزديک‌ترين ظرف همگانى بريزند و اين‌کار هم به‌طور معمول اجراء نمى‌شود و در نتيجه زباله‌ها در راستاى خيابان‌ها پراکنده و بعضى هم دور و بر خانه‌ها انداخته مى‌شود و سپاهى از رفتگران بايد خيابان‌ها را بروبند و افزون بر آن گروهى هم بايد زباله‌ها را از ظرف‌هاى همگانى گردآورى کنند. سپس زباله‌ها با کاميون حمل زباله به جائى برده مى‌شود که بايد بالاخره در آنجا دفع شوند. لاشه‌ٔ حيوانات مرده به‌طور مستقيم به‌جاى دفع زباله برده مى‌شود.
|
|
| اين روش معمول در کشورهائى مانند هندوستان بايد در جهت بهداشت به شدت بازنگرى و بهبود يابند. توصيه شده که شهردارى‌ها و ارگان‌هاى ديگر براى گردآورى زباله‌ها نه تنها از ظرف‌هاى همگانى بلکه از خانه‌ها نيز اقدام کنند.گردآورى خانه به‌خانهٔ زباله، هم‌زمان سبب کاسته شدن شمار ظرف‌هاى همگانى مى‌شود. بايد گارى‌هاى سرباز حمل زباله منع شوند و به‌جاى آنها وانت‌هاى سرپوشيده به‌کار گرفته شوند. از روش‌هاى حمل مکانيکى در جاهائى که مقدور باشد بايد استفاده شود زيرا هم عملى‌تر و هم اقتصادى‌تر از روش‌هاى سدهٔ گذشته است. انواع گوناگون وسايل حمله زباله به اشکال مختلف و اندازه‌هاى متفاوت وجود دارند. آخرين دست‌آورد کشورهاى غربى در زمينهٔ حمل زباله گردآورى زباله بدون ايجاد گرد و خاک است که با وسايل کاملاً سربسته انجام مى‌شود.
|
|
|
|
| بدون آموزش بهداشت مشکل دفع زباله حل نمى‌شود. مردم به پاکيزگى محيط بيرون از خانهٔ خود کمتر توجه دارند. بسيارى از شهردارى‌ها هم به‌دنبال ارزان‌ترين راه‌حل‌ها مى‌باشند، به‌خصوص هنگامى که دشوارى دفع زباله باشد. از اين‌رو آموزش بهداشت براى مردم دربارهٔ موضوع‌هاى اشاره شده و با همهٔ روش‌هاى شناخته‌شدهٔ آموزشى - لازم مى‌شود؛ اين روش‌ها عبارتند از: راديو، تلويزيون، روزنامه، فيلم، پمفلت و ... گاهى اوقات هم توسل به نيروى پليس براى اجراء قانون لازم مى‌شود.
|
|
|
|
| هر گاه قرار باشد دفع مدفوع به نحوى کارساز، بهداشتى و اقتصادى اجراء شود، هر روشى که براى دفع آن در پيش گرفته شود هزينه‌اى سنگين خواهد داشت. در کشورهاى پيشرفتهٔ صنعتى تا بيست درصد بودجهٔ شهردارى‌ها براى گردآورى و دفع زباله‌هاى جامد هزينه مى‌شود و اگر قرار باشد اين کار به اندازهٔ کافى انجام گيرد حتى پولى بيش از اين هم لازم خواهد شد.
|
|
|
|
| براى کمک به کشورها در جهت بهبود کلى خدمات بهسازى سازمانى به نام انجمن بين‌المللى نظافت عمومى و زباله‌هاى جامد (ISWA - The International Solid Waste and Public Cleansing Association) در سال ۱۹۷۰ تأسيس شده و يک مرکز مرجع بين‌المللى وابسته به WHO هم براى گردآوري، ارزشيابى و انتشار اطلاعات مربوط به کارهاى دفع زباله و تسريع در کارهاى پژوهشى به‌وجود آمده است.
|
