فرش در چین

تحول در تکنیک و شیوه طراحی فرش به قرن دوازدهم هجری برمی‌گردد و از آن تاریخ تا کنون قالی بافی در چین روند تکاملی داشته است. مراکز اصلی بافت قالی چین شهرهای: پاتو، پکن، کالگان، شانگ‌های و تین تسین می‌باشد. استان شان تنگ به عنوان مهم‌ترین مرکز پرورش ابریشم عمده‌ترین محل بافت فرش‌های ابریشمی چینی است. طرح‌های مورد استفاده در فرشبافی چین از نظر سبک طراحی بسیار سنتی بوده و البته استفاده از این طرح‌ها مختص قالیبافی نمی‌باشد. بافندگان فرش در کشور از اشیائی مانند ظروف چشینی، وسایل برنزی، عآج و دندان فیل الهام گرفته و در طرح‌های قالی این اشیا را مورد استفاده قرار می‌دهند. طرح‌هائی که در فرش‌های اصیل چینی دیده می‌شود اغلب بیانگر نمادهای مختلف مردم چین می‌باشد که این نقشمایه‌ها را می‌توان به سه گروه عمده تقسیم کرد:

ـ نمادهای چین باستان

ـ نمادهای بودا

ـ نمادهای تائو

بخش عمده‌ای از فرش‌های چینی با طرح‌های هندسی تولید می‌شود. در میانکار فرش طرحی وجود دارد که اغلب از تزیینات پیچ پیچ، گل‌ها و یا حروفی که اغلب بیانگر شادی هستند تشکیل شده است. لچک این فرش‌ها عمدتاً دارای تزیینات سه ضلعی است که متناسب با طرح میانکار است. الگوی ساراستیکا که در قالی‌های چینی بافته می‌شود مربوطه به هیتلر نیست بلکه نمادهای باستانی است که به طور گسترده‌ای در هند و یونان و حتی در اروپا در طول عصر برنز دیده شده است. نشانه‌های کوچک و گردی که در حواشی فرش می‌باشد نمادهائی است که همانند (shou) بیانگر خوشبختی می‌باشد.

بودائی‌ها و تائوئی‌ها همواره تمایل داشته‌اند تا انسان‌ها و حیوانات را به تجسم و نمایش در آورند. چینی‌ها علاوه بر استفاده از اشیا و وسایل پیرامون زندگی در طرح‌ها، از قدرت سرشار اندیشه نگاری استفاده نموده‌اند. برخی از نمادها و طرح‌های این کشور بسیار عزیز و محبوب می‌باشند. نماد‌های هشت‌گانه بودائی همانند چرخ، سایبان، چتر آفتابی، گل لاله، صدف حلزونی، گلدانی با آب زندگی، دو ماهی و گره جاودانی می‌باشد که در طرح‌های قالی چین مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از نمادهائی همانند عود، کتاب، صفحه شطرنج و مینیاتور که بیانگر چهار هنر عالی در چین می‌باشد در نقوش فرش این کشور استفاده می‌گردد.

هشت نماد تائویی‌ها که عبارتند از: شمشیر، کدو وعصا، گل لاله، فلوت، نی ساخته شده از بامبو، عصای جادو، بادبزن دستی، قاشقک و سبد گل، نیز در طرح‌ها و نقوش فرش استفاده می‌شود. از اشیای مختلفی که در چین به عنوان یکصد شئ قیمتی شناخته شده است همانند گلدان، کوزه، نقاشی، قوری و . . . نیز در طرح فرش‌ها استفاده می‌شود. موجودی که در اکثر طرح‌های فرش چینی دیده می‌شود اژدها است که نمادی از قدرت خیرخواهانه است. هم در اروپا و هم در آسیا همواره اژدها نقش برجسته‌ای در خرافات عامیانه داشته است به عقیده چینی‌ها اژدها هیولائی ضعیف و بدخو نیست، بلکه موجودی است که بر نیرو‌های طبیعی جهان حاکم بوده و به همین دلیل مورد احترام است.

این اژدهاست که به عقیده چینی‌ها بعد از ۱ سال خشکسالی از ژرفای دریا و یا رودخانه سر برون می‌آورد تا برای خاک تفتیده باران را مهیا سازد. در چین باستان اژدها سمبل قدرت سلطان بود، سیمرغ پرنده‌ای افسانه‌ای است که در طرح فرش چین رایج است و نمادی از امپراطوری و نشانی از نامیرائی است. استفاده از حیواناتی همچون فیل به عنوان نماد نیرو، گوزن نمادی از فراوانی و مرغ ماهیخوار به عنوان نماد طول عمر در فرشبافی چین رایج است. در فرش‌های قدیمی این کشور از اسب هم استفاده شده است که اگر فقط یک اسب باشد و سفید باشد، نماد این داستان است که این اسب کتاب مقدس بودا را از هند به چین حمل می‌کند شیر نشان دیگری از بودائی‌ها است که ذاتاً نگهبان بودا بوده و از لحاظ منسب نگهبان ویژه معبد بوداست.

چینی‌ها همچنین از انواع گل‌ها و گیاهان در طرح‌های فرش خود استفاده می‌نمایند مثلاً گل نیلوفر به عنوان گل بودا و نزد آنها مقدس‌ترین گل‌هاست. گل شقایق نماد ثروت و ارجمندی است. این گل نزد چینی‌ها عزیز بوده به طوری که در نقاشی‌های خود آن را به کار برده و خانه‌‌هایشان را با آن زینت می‌دهند. گل نرگس نزد چینی‌ها نشانگر سعادت و نیکی است و شکوفه درخت هلو نشانه بهار و دیرپائی و حتی نامیرائی است و انار سمبل حاصلخیزی است. رنگبندی فرش‌های چینی بسیار آرام بخش بوده و از تنالیته‌های مختلف آبی، زرد، قهوه‌ای، قرمز برای رنگبندی طرح قالی‌های قدیمی و امروزه بیشتر از رنگ‌های آبی، طلائی و قزمز تیره در تنالیته‌های مختلف جهت نقشه فرش استفاده می‌شود.

همچنین در برخی از دستبافته‌های چینی رنگ‌های سبز یا قهوه‌ای روشن غالب می‌باشد. قالی‌ها و قالیچه‌های قدیمی‌تر چینی در بسیاری از طرح‌های زیبا هنوز در بازار‌های جهانی یافت می‌شود اما بسیار گران قیمت است، ولی امروزه فرش‌های چینی با قیمت‌های بسیار متعادلی به بازار عرضه می‌گردد و بافندگان چینی توانسته‌اند روز به روز سهم بیشتری از بازار جهانی فرش را به خود اختصاص دهند پشم مصرفی در قالی چین نسبتاً زبر و عمر فرش چینی طولانی و علیرغم اینکه دارای تراکم زیادی نیست خیلی صاف و هموار است.یکی دیگر از ویژگی‌های فرش چین طول پرز آن است که اندازه آن بین یک تا و اینچ متغیر است.