پرسش‌نامه‌های شخصیت (۲)

پرسش‌نامهٔ روانشناختی کالیفرنیا (California Psychological Inventory ـ CPI)

آزمون شخصیتی دیگری که ساختن آن مبتنی بر روش تجربی بوده است پرسش‌نامهٔ روانشناختی کالیفرنیا (سی پی آی) است. در آزمون سی پی آی از بعضی سؤال‌هائی که در ام ام پی آی وجود دارد استفاده شده لیکن این آزمون بیشتر برای اندازه‌گیری صفات 'عادی' شخصیت طراحی شده است. مقیاس‌های سی پی آی صفاتی مانند سلطه‌گری، مردم‌آمیزی، خودپذیری، مسئولیت‌پذیری و جامعه‌پذیری را می‌سنجند. برای بعضی از این مقیاس‌ها، گروه‌های هم‌ارز بدین ترتیب به‌دست آمد که از گروه‌هائی از دانش‌آموزان دبیرستان و دانشجویان دانشگاه خواسته شد که در بین هم‌درسان خود آنهائی را که از لحاظ صفت موردنظر دارای وضع پائین یا بالائی می‌دانند معرفی نمایند. برای مثال، در مورد مقایس سلطه‌گری، گروه آزمایش شامل افرادی بود که به‌نظر هم‌درسانشان زیاد سلطه‌گر (پرخاشگر، برخوردار از اعتمادبه‌نفس، متکی به خود) بودند. گروه گواه شامل افرادی بود که به‌نظر هم‌درسانشان کمتر سلطه‌گری نشان می‌دادند (گوشه‌گیر، فاقد اعتمادبه‌نفس، خودار). با استفاده از سؤال‌هائی که در آنها تفاوت آماری معتبری بین گروه ملاک و گروه گواه وجود داشت مقیاس سلطه‌گری ساخته شد.

در پرسش‌نامهٔ سی پی آی چندین مقیاس وجود دارد که صفات مربوط به پیشرفت تحصیلی را می‌سنجند و تحقیقات حاکی از وجود همبستگی آماری بین نمره‌های این مقیاس‌ها با نمره‌های دانشگاهی است. مثلاً یکی از پژوهش‌ها به این نتیجه رسید که دانش‌آموزانی که در مقیاس 'پیشرفت از طریق همنوائی اجتماعی' نمره‌های بالائی به‌دست آورده بودند در درس‌هائی که در آنها همنوائی اجتماعی پاداش می‌گرفت نیز نمره‌های بالاتری داشتند ـ در این درس‌ها باید مطالب بنیادی ثابتی را یاد گرفت و سپس به کمک آزمون‌های عینی آنها را مرور کرد. دانش‌آموزانی که مقیاس 'پیشرفت از طریق خودکفائی' نمره‌های بالا به‌دست آورده بودند در دروسی بیشتر موفق بودند که بر خودفرمانی (self - direction) و مطالعات مستقل تأکید داشت. بالاترین معدل درسی را دانش‌آموزانی به‌دست آوردند که در هر دو مقیاس نمره‌های بالائی داشتند (دومنیو ـ Domino، ۱۹۷۱).

اکثر پرسش‌نامه‌های شخصیت متکی بر توانائی فهم سؤال‌ها و میزان صداقت شخص در پاسخ دادن به سؤال‌ها است. در عین حال در مورد بسیاری از سؤال‌های پرسش‌نامه‌های شخصیت، 'بهترین' پاسخ تا حدودی معلوم است و افراد ممکن است سوگیرانه به آنها پاسخ بدهند. وقتی آزمون توسط یک کارفرما اجراء می‌شود، متقاضی شغل طبعاً میل دارد تصویر پسندیده‌ای از خود ارائه دهد. اگر پذیرش شخص برای برنامهٔ رواندرمانی به نتایج آزمون‌ها بستگی داشته باشد متقاضی رواندرمانی ممکن است پاسخ‌هایش را طوری تنظیم کند که نیازمند کمک به‌نظر برسد. حتی وقتی شخص سعی دارد دقیق و عینی باشد باز هم ممکن است به پاسخ‌هائی گرایش داشته باشد که 'جامعه‌پسندانه' است. مثلاً در برابر این جمله از پرسش‌نامه ام‌ام‌پی‌آی که 'یقین دارم اعتماد به نفس من کم است' با وجود داشتن چنین احساسی نیز مشکل است پاسخ 'بلی' به آن داد. در جامعه ما اعتماد به نفس صفتی پسندیده و نداشتن اتماد به فنس صفتی ناپسندیده است.

یک متغیر شخصیتی دیگر که بر پاسخ‌های آزمون تأثیر می‌گذارد تمایل برخی مردم به تصدیق (Self direction)، یعنی 'بلی‌گوئی' در پاسخ به سؤال‌هااست. برای مثال، کسی که به جمله 'آدم خوشحال و بی‌غمی هستم' جواب 'بلی' داده ممکن است به جمله 'خیلی وقت‌ها به شدت افسرده می‌شوم' نیز جواب مثبت بدهد. در این موارد نتایج آزمون اطلاعاتی درباره رفتار شخص دلالت می‌کند(مثلاً تمایل به بلی‌گوئی به سؤال‌ها) اما چیزی درباره خلق و خوی او به‌دست نمی‌دهد. برای مقابله با این روش گرایش‌ها، آزمون‌سازان سعی می‌کنند در صورت امکان متن سؤال‌ها را به گونه‌ای بنویسند که هر سؤال بتواند به شکل منفی یا مثبت قابل طرح باشد.

در پرسش‌نامه‌های شخصیتی روش‌های مختلفی برای جلوگیری از تحریف عمدی و گرایش به پاسخ‌های جامعه‌پسندانه و بلی‌گوئی به سؤال‌ها به‌کار رفته است، لیکن این روش‌ها فقط تا حدی موفقیت‌آمیز بوده‌اند.

شمارهٔ پرونده                        مؤسسه خدمات روانپزشکی روش                     تاریخ

سن                                                    گزارش ام ام پی آی

پاسخ‌های بیمار حاکی از آن است که طبق دستورات آزمایش عمل کرده است، اما به‌نظر می‌رسد که بیش از حد معمول نسبت به خود دید انتقادآمیز داشته است. نتایج آزمون ممکن است تحت‌تأثیر این گرایش بیمار قرار گرفته باشد که نشانه‌های مرضی را هر چند جزئی هم بوده باشند به خود نسبت می‌دهد. این امر ممکن است نمایشگر تلاش او برای جلب توجه دیگران به مشکلاتش، و دریافت کمک باشد. به‌علاوه، چنین گرایشی حاکی از آن است که وی در حال حاضر خود را آسیب‌پذیر و بی‌دفاع می‌بیند و این خود می‌تواند نشانهٔ آمادگی او برای دریافت کمک‌های متخصصان تلقی شود.

  بیمار ممکن است نگرانی‌هائی دربارهٔ سلامت جسمانی خود ابراز کند، اما در معاینات پزشکی هیچ‌گونه آسیب عضوی مشاهده نشود. ممکن است تحریک‌پذیر، افسرده، کم‌رو و انزواطلب باشد، دیدگاه‌های خشک و متحجر داشته باشد و نتواند در کنار دیگران دنج و راحت باشد. بیمار بینش کافی نسبت به سازگاری شخصی خود ندارد. بیماران روانی که چنین طرحی از خصوصیات در آنها دیده می‌شود از لحاظ تشخیص به گروه روان‌ رنجور با ویژگی اصلی تنی (سماتیک) تعلق دارند. درمان این قبیل بیماران مشکل است چون به نظر می‌رسد که آنان یاد گرفته‌اند که با ناراحتی‌های خود بسازند و از آنها بهره‌برداری کنند، گرچه ممکن است رواندرمانی کوتاه‌مدت به حال بیمار مفید باشد، اما نشانه‌های بیماری احتمالاً پس از مدتی دوباره ظاهر شد.

  این بیمار در پاسخ به فشار روانی درازمدت ممکن است نشانه‌های آسیب‌ روانی از قبیل سردرد و اختلالات معدی ـ روده‌ای نشان دهد. به‌نظر می‌رسد فردی است که ناراحتی‌های عاطفی خود را واپس‌رانی و انکار می‌کند. با اینکه ممکن است به اندرزها و اطمینان‌دهی‌ افراد عکس‌العمل مثبت نشان دهد، اما تمایلی به پذیرش تفسیر روانشناسی مشکلاتش نشان نخواهد داد. این شخص ممکن است نسبت به برقراری روابط اجتماعی با دیگران تردید نشان دهد. به‌ویژه در اوضاع و احوال تازه و ناآشنا، فردی است حساس، خوددار و ناآرام.

  احتمالاً فردی است ناتوان در تصیم‌گیری و فاقد اعتماد به نفس آرامش، و ممکن است پاسخ‌های خود را بازداری کند و یا در پاسخ دادن کند باشد. تمرکز در کارها برایش دشوار است و در برابر فشار روانی ممکن است رفتارش پریشان شود، گرچه به ظاهر فردی مطیع و تسلیم‌گر است، اما احتمال دارد به میزان زیادی مقاومت منفی از خود نشان دهد.

  طرح نمره‌های این بیمار حاکی از احتمال وجود مشکلات هیجانی شدید است. بیمار باید تحت مراقبت متخصصان قرار گیرد.

  مشکل این بیمار در زمرهٔ مشکلات روان‌رنجوری است و وی با استفاده از دفاع‌های روان‌رنجورانه سعی می‌کند اضطراب خود را کنترل کند.

توضیح. گرچه ام ام پی آی نمی‌تواند جانشین قضاوت و مهارت حرفه‌ای متخصص بالینی محسوب شود، اما می‌تواند از آن به‌عنوان وسیله‌ٔ تکمیلی مفیدی در ارزیابی و سنجش اختلالات هیجانی استفاده کرد. این گزارش به‌منظور استفادهٔ متخصصان تهیه شده و نباید در اختیار بیمار قرار گیرد و یا به بیمار نشان داده شود.