بیوم‌ جنگل‌های پهن‌برگ

اين بيوم از شمال غرب کشور (آستارا) شروع مى‌شود و تا دره گيلداغى درشمال شرقى کشور ادامه پيدا مى‌کند. با توجّه به اينکه اکثريت درختان اين جنگل‌ها را پهن‌برگ‌ها تشکيل مى‌دهند، تحت عنوان جنگل‌هاى پهن‌برگ خزان کننده (برگ‌ريز) موسوم مى‌باشند. با افزايش جمعيت از يک طرف و گسترش و توسعهٔ تکنولوژى و برداشت‌هاى بى‌رويه و تبديل زمين‌هاى جنگلى مخصوصاً در مناطق جلگه‌اى به مناطق مسکونى و غيره امروزه متأسفانه، نه تنها سطحى از جنگل‌هاى جلگه‌اى به‌صورت اقتصادى و مناسب باقى نمانده بلکه اين تخريب به قسمت‌هاى ميان‌بند و بالابند نيز سرايت نموده است و امروزه فقط نوار باريکى از جنگل‌هاى برگ‌ريز در دامنه‌هاى شمالى و بلندى‌هاى البرز باقى مانده است که البته عرض اين نوار در مسير ۸۰۰ کيلومترى بسيار متفاوت بوده و از ۲۰ کيلومتر تا ۷۰ کيلومتر متغير مى‌باشد. نظر به وجود آمدن شرايط کاملاً استثنائى براى جنگل‌هاى اين مناطق نسبت به ساير مناطق شده است. حرارت متوسط ساليانه بين ۱۶-۲۰ درجه سانتى‌گراد مى‌باشد و در نتيجه به‌علت مناسب بودن کلّيهٔ شرايط رويش، دروهٔ رويش گياهى نسبتاً طولانى است که اين مزيت عمده‌اى براى بيوم جنگلى اين مناطق به حساب مى‌آيد.

در بعضى از ارتفاعات اين بيوم ميزان بارندگى ساليانه از ۲۰۰۰ ميلى‌متر تجاوز نمى‌کند. البته با دور شدن از دريا و رفتن به سمت شرق کشور از ميزان بارندگى نيز کاسته مى‌شود و نوع گياهان نيز به سمت گياهان مناطق گرم و خشک تغيير مى‌يابد.

شرايط آب و هوائى جنگل‌هاى برگ‌ريز بسيار متنوع است که خود دليلى است بر تنّوع درختان و درختچه‌ها و گياهان يک‌ساله و چندساله به‌صورت جامعه‌هاى گوناگون که مهمترين جوامع درختى در اين جنگل‌ها عبارتند از:

تيپ Querco-buxetum	بلوط - شمشادستان تا ارتفاع ۵۰ متري
تيپ Querco-Carpinetum	بلوط - ممرزستان تا ارتفاع ۴۰۰ متري
تيپ Parotio-carpinetum	انجيلى - ممرزستان تا ارتفاع ۸۰۰ متري
تيپ Fagetum hyrcanum	راشستان تا ارتفاع ۲۲۰۰-۱۸۰۰ متري
تيپ Carpinus orientalis	لور تا ارتفاع ۳۰۰۰ متري
تيپ Quereus macrantera	اورى تا ارتفاع ۳۰۰۰ متري
مراتع ييلاقى Juniperus communis	پيرو از ۳۰۰۰ متر به بالا
مراتع ييلاقى Juniperus sabina	ماى مرز از ۳۰۰۰ متر به بالا

در بيوم جنگل‌هاى شمال با تنوّع بسيار زيادى از درختان مواجه‌ هستيم که در منطقه بيش از ۸۰ گونهٔ درختى و ۵۰ گونهٔ درختچه‌اى وجود دارد. در جنگل‌هاى پهن‌برگ شمال سوزنى‌برگ‌هائى وجود دارند که اهم آنها عبارتند از:

زربين Cupressus semperviens var. horizontalis

سرخ‌دار Taxus baccata

نوش Thuja Orientalis

پيرو Juniperus communis

ماى‌مرز Juniperus sabina

البته به‌دليل وجود نداشتن دروهٔ يخ‌بندان در سلسله جبال البرز سوزنى‌برگ‌هائى مثل انواع کاج‌ها در جنگل‌هاى برگ‌ريز شمال کشور به‌صورت بومى يافت نمى‌شوند. زيرا پس از پس‌روى يخچال‌ها در اروپا پديدار گشتند و نظر به نياز اين گونه‌ها به آب و هواى سرد نتيجه خواهيم گرفت که آب و هواى شمال کشور مناسب براى استقرار گونه‌هاى مزبور نشده است.

مهمترين گونه‌هاى موجود در بيوم شمال عبارتند از:

پلت Acer insigne	توسکاى قشلاقى Alnus glutinosa
توسکاى ييلاقى Alnus subcordata	ممرز Carpinus betulus
شب خسب Albizzia julibrissin	داغ‌داغان Celtis australis
اوجا Ulmus campestris	انجير Ficus carica
لرگ Pterocarya fraxinifolia	نم‌دار Tilia rubra
بلند مازو quercus castaneifolia	ازگيل mespilus germanica
شمشاد Buxus hyrcanus	راش Fagus orientalis
ليلکى gledischia caspica	کرب Acer campestris
زبان گنجشک Fraxinus excelsior	گلابى Pirus communis
خرمندى Diospyrus lotus	انجيلى Parotia persica
آزاد Zelkova carpinifolia	اورى quercus macrantera
شيردار Acer leatum	لور Carpinus orientalis
گردو Juglans regia	سياه‌ال Cornus auatralis

امروزه متأسفانه همان‌طور که ذکر شد بسيارى از مناطق جنگلى بيوم خزرى به دلايل مختلف منهدم گشته است به‌طورى که بعضى از اين جوامع جنگلى امروزه فقط در سطح بسيار محدودى وجود دارند. مثل جامعهٔ بلوط شمشادستان که مختصّ مناطق جلگه‌اى بوده‌اند.

اين جامعه امروزه فقط در بعضى از مناطق جلگه‌اى به‌صورت توده‌هاى کوچک شبيه پارک جنگلى مى‌باشند وجود دارند البته لازم به ذکر است که تمام جوامع جنگلى خزرى در اثر تخريب دستخوش تغييرات شده‌اند. در جامعهٔ راشستان در مقايسه با ساير جوامع با تخريب کمترى مواجه هستيم و امروزه توده‌هاى جنگلى باارزشى در قسمت راشستان‌ها وجود دارند. جامعهٔ لور و اورى اگرچه از نظر اقتصادى اهميت چندانى ندارد ولى از نظر حفظ محيط‌زيست (حفظ و تثبيت خاک) و به‌عنوان زيست‌گاه بعضى از جانوران و حيات‌وحش داراى اهميت زيادى مى‌باشد و در حقيقيت مرز جنگل را در ارتفاعات ييلاقى مشخص مى‌کند اين جامعه نيز تاحدى مورد تخريب قرار گرفته است البته اين جوامع مانند حفاظى از تخريب راشستان‌ها جلوگيرى مى‌کنند به‌طورى که ملاحظه مى‌شود نوار جنگلى شمال از پائين و بالا مورد بهره‌بردارى بى‌رويه قرار گرفته‌اند و از طرفى شرايط آب و هوائى مناسب باعث به‌وجود آمدن پوشش گياهى زياد شده است که خود باعث به‌وجود آمدن گونه‌هاى متنوع جانورى در اين بيوم شده است. از مهمترين گونه‌هاى جانورى اين بيوم عبارتند از:

گراز، خرس، شغال، گرگ، پلنگ، شوکا، گوزن، قرقاول.