حکایت

پیری اندر قبیله‌ی ما بود		که جهاندیده‌تر ز عنقا بود
صد و پنجه بزیست یا صد و شصت		بعد از آن پشت طاقتش بشکست
دست ذوق از طعام باز کشید		خفت و رنجوریش دراز کشید
روز و شب آخ و آخ و ناله و وای		خویشتن در بلا و هر که سرای
گشته صد ره ز جان خویش نفور		او از آن رنج و ما از آن رنجور
نشنیدی حدیث خواجه‌ی بلخ		مرگ خوشتر که زندگانی تلخ
موی گردد پس از سیاهی بور		نیست بعد از سپیدی الا گور
عاقبت پیک جانستان برسد		ما گرفتار و الامان برسد
جان سختش به پیش لب دیدم		روز عمرش به تنگ شب دیدم
بارکی گفتمش به خفیه لطیف		که به سملت بریم یا به خفیف
گفت خاموش ازین سخن زنهار		بیش زحمت مده صداع گذار
ابلهم تا هلاک جان خواهم؟		راست خواهی نه این نه آن خواهم
مگر از دیدنم ملول شدی		که به مرگم چنین عجول شدی؟
می‌روم گر تو را ز من ننگست		که نه شیراز و روستا تنگست
بسم این جایگه صباح و مسا		رفتم اینک بیار کفش و عصا
او درین گفت و تن ز جان پرداخت		رفت و منزل به دیگران پرداخت
اندر آن دم که چشمهاش بخفت		می‌شنیدم که زیر لب می‌گفت
ای دریغا که دیر ننشستم		رخت بی‌اختیار بر بستم
آرزوی زوال کس نکند		هرگز آب حیات بس نکند
سپاس و شکر بی‌پایان خدا را		برین نعمت که نعمت نیست ما را
بسا مالا که بر مردم وبالست		مزید ظلم و تأکید ضلالست
مفاصل مرتخی و دست عاطل		به از سرپنجگی و زور باطل
من آن مورم که در پایم بمالند		نه زنبورم که از دستم بنالند
کجا خود شکر این نعمت گزارم		که زور مردم آزاری ندارم
حدیث پادشاهان عجم را		حکایت نامه‌ی ضحاک و جم را
بخواند هوشمند نیکفرجام		نشاید کرد ضایع خیره ایام
مگر کز خوی نیکان پند گیرند		وز انجام بدان عبرت پذیرند
حرامش باد بدعهد بداندیش		شکم پرکردن از پهلوی درویش
شکم پر زهرمارش بود و کژدم		که راحت خواهد اندر رنج مردم
روا دارد کسی با ناتوان زور؟		کبوتر دانه خواهد هرگز از مور؟
اگر عنقا ز بی‌برگی بمیرد		شکار از چنگ گنجشکان نگیرد
سلطان باید که خیر درویش		خواهد، نه مراد خاطر خویش
تا او به مراد خود شتابد		درویش مراد خود بیابد
آنکه هفت اقلیم عالم را نهاد		هر کسی را هر چه لایق بود داد
گر توانا بینی ار کوتاه دست		هر که را بینی چنان باید که هست
این که مسکینست اگر قادر شود		بس خیانتها کزو صادر شود
گربه‌ی محروم اگر پر داشتی		تخم گنجشک از زمین برداشتی
دوام دولت اندر حق شناسیست		زوال نعمت اندر ناسپاسی است
اگر فضل خدا بر خود بدانی		بماند بر تو نعمت جاودانی
چه ماند از لطف و احسان و نکویی؟		حرامت باد اگر شکرش نگویی
کتاب از دست دادن سست راییست		که اغلب خوی مردم بیوفاییست
گرو بستان نه پایندان و سوگند		که پایندان نباشد همچو پابند
الا تا ننگری در روی نیکو		که آن جسمست و جانش خوی نیکو
اگر شخص آدمی بودمی به دیدار		همین ترکیب دارد نقش دیوار
جوان سخت رو در راه باید		که با پیران بی‌قوت بپاید
چه نیکو گفت در پای شتر مور		که ای فربه مکن بر لاغران زور