ایلات کُرد

بيشتر ايلات کرد از حدود يک قرن پيش به اين سو يکجانشين شده‌اند با وجود اين گروه‌هائى از کردها هنوز زندگى نيمه کوچ‌نشينى (ييلاق - قشلاق) دارند سرزمين اصلى آنها کرمانشاهان، کردستان، آذربايجان غربي، ايلام و شمال خراسان است.

در کرمان، فارس، تهران، ورامين، رودبار گيلان و بلوچستان و پاره‌اى ديگر از مناطق ايران نيز به‌طور پراکنده زندگى مى‌کنند (ايلات و عشاير انتشارات آگاه، ص ۲۱)کردها در هرجا هستند ويژگى‌هائى فرهنگى زندگى ايلى را در خود حفظ کرده‌اند. کرمانشاهان از مراکز مهم کردنشين ايران است. فعاليت کردها زراعت توأم با دامدارى است، اما برحسب شرايط جغرافيائى منطقه گاهى زراعت و زمانى دامدارى اقتصاد غالب را در خانواده ايلى تشکيل مى‌دهد. در کردستان اطراف 'سنندج' ، 'مريوان' ، ديواندره سقز 'بيجار' و 'بانه' طايفه‌هاى مختلف بعضى به‌طور يکجانشيني، و پاره‌اى به‌صورت نيمه کوچ‌نشينى زندگى مى‌کنند. عشايرى که عملاً اسکان يافته‌اند، دام‌هاى خود را در مراتع نزديک و دامنه کوه‌هاى مجاور چرا مى‌دهند. دامنه قلمرو عشاير کرد تا آذربايجان غربى گسترش مى‌يابد.

در زمان صفويه برخى از عشاير کرد به خراسان کوچانده شده‌اند، طايفه‌هاى مختلفى که اکنون در نقاط مختلف خراسان زندگى مى‌کنند از بازماندگان آنها هستند. در سال‌هاى اخير گروه‌هاى زيادى از کردها از زندگى عشيره‌اى دست کشيده و به شهرها مهاجرت کرده‌اند. اينان هرچند از خاستگاه خود دور مانده‌اند ولى هنوز با ايلى خود ارتباط متقابل دارند و اغلب به سرزمين‌ خودشان رفت و آمد مى‌کنند.

در قوچان گروهى از کردها به‌نام 'باچوانلو' زندگى مى‌کنند با چوانلوها تيره کوچکى از طايفه 'زعفرانلو' از ايل کرد هستند که به 'کرد قوچان' معروف هستند. البته گروه‌هاى ديگرى از کردها مانند 'شارمانلو' جافکانلو و غيره هستند که به‌طور پراکنده در دهکده‌هاى اين منطقه به‌صورت يکجانشينى و نيمه يکجانشينى به‌سر مى‌برند اين کردها همه مسلمان و پيرو مذهب شيعه اثنى عشرى هستند و به گويش کردى سخن مى‌گويند با چوانلوها و ديگر کردهاى خراسان از جمله کردهاى مناطق غربى ايران هستند.

اجداد آنها حدود چهارصد سال پيش به تدبير شاه عباس براى مقابله با طوايف مهاجم ازبک به اين منطقه کوچانده شده‌اند. در نامه عالم‌آراى نادرى آمده است که 'شاه عباس صفوي' قريب به سى هزار خانوار از طايفه اکراد کوچانيده آنها از نيز روانه خراسان نمود که از نواحى خبوشان (خبوشان نام قديمى قوچان بوده است)الى الاداغ سکنا... نمايند(محمد کاظم، نامه عالم‌آراى نادرى) هم‌چنين بار تولد در کتاب جغرافياى تاريخى ايران نوشته است... شاه عباس براى صيانت مملکت از تاخت و تاز تراکمه و ازبکان تصميم بدان گرفت که افراد جنگجو را از ولايت غربى بدين سامان کوچ دهد ^(۱). کردهاى 'باچوانلو' داراى زندگى نيمه‌ کوچ‌نشينى (ييلاق - قشلاق) هستند.

(۱) . (هنر و مردم شماره ۸۸ دوره جديد ص ۲۵ به‌نقل از جغرافياى تاريخى ايران ترجمه حمزه سرداور).

هر ساله از نيمه مهر الى نيمه فروردين سال بعد در گرمسير که منطقه‌اى است به‌نام 'مراوه تپه' واقع در کنار رودخانه اترک به‌سر مى‌برند، از نيمه فروردين در جهت مخالف جريان اترک به‌سوى مناطق کوهستانى قوچان مى‌کوچند و در نيمه ارديبهشت به منطقه سردسير که در مشرق و شمال شرقى قوچان است مى‌رسند. مدت توقف آنها در سردسير از نيمه اردبيهشت الى اوايل مرداد است و از اوايل مرداد به گرمسير مى‌روند.(هنر و مردم شماره ۸۸ دوره جديد ص ۲۶ به‌نقل از جغرافياى تاريخى ايران ترجمه حمزه سرداور).