اين نژادها داراى پشمى هستند که از نظر صنعت قالى‌بافى مناسب است و به همين جهت آنها را به‌نام 'نژادهاى با پشم مخصوص قاليبافى' نيز مى‌خوانند.
اندازه‌هاى پشم در اين نژادها کاملاً متنوع است و قطر و طول تار پشم در آنها به ترتيب تا ۷۰ ميکرون و ۳۸ سانتى‌متر ممکن است برسد. پشم اين نژادها گذشته از تفاوتى که از نظر طول و قطر تار با يکديگر دارد از لحاظ جلا و جعد و استحکام نيز با هم اختلاف دارد.
مهمترين انواع نژادهاى با پشم ضخيم به‌شرح زير مى‌باشند:
۱. هاى‌لندسيه‌چهره
۲. آواسى.
هاى‌لند سيه‌چهره
هاى‌لند سيه‌چهره يکى از پرطاقت‌ترين نژادهاى گوسفند است و به‌خوبى از عهده تحمل شرايط سخت و مشکل برمى‌آيد. اين نژاد در منطقه کوهستانى اسکاتلند که مبدأ اوليه آن نيز مى‌باشد پرورش مى‌يابد و در اين منطقه به غذاى تکميلى و يا استفاده از پناهگاه کمتر احتياج دارد.
هاى‌لند سيه‌چهره مانند ساير نژادهاى اسکاتلندى نژاد سرزنده و خوش‌منظره‌اى است. در اين نژاد قوچ و ميش داراى شاخ مى‌باشند و شاخ ميش معمولاً کوچکتر از شاخ قوچ است. شاخ قوچ سنگين و دراز و داراى پيچ‌خوردگى است. صورت و ساق حيوان فاقد پشم است. نقاط نامبرده به رنگ سياه است و گاهى لکه‌هاى رنگى نيز در اين نقاط ديده مى‌شود. تار پشم در اين نژاد بسيار ضخيم و طول آن بين ۲۰ تا ۳۸ سانتى‌متر است. از پشم اين نژاد براى تهيه قالى و تشک و کاموا استفاده فراوان به عمل مى‌آيد. خصيصه مهم اين نژاد تحمل تغييرات درجه حرارت و نيز مقاومت آن در هواى بسيار سرد و يا طوفانى است. اين امر به واسطه ترکيب خاص در پوشش پشم در بدن حيوان است. پوشش نامبرده در قسمت خارجى پشم‌هاى ضخيم و سرد و در سطح داخلى و مجاور بدن پشم‌هاى ظريف و گرم دارد که حيوان را در برابر تغييرات مورد بحث حمايت مى‌کند.
هاى‌لند سيه‌چهره جثه‌اى کوچک ولى عضلانى دارد و به همين جهت بسيار فعال و تند و تيز است. وزن بلوغ در قوچ تقريباً ۷۰ و در ميش ۶۰ کيلو است. قدرت شيردهى در ميش‌هاى اين نژاد نيز خوب و مناسب است.
آواسى
يکى ديگر از نژادهاى با پشم ضخيم گوسفند آواسى از دسته گوسفندان مديترانه‌اى و از جمله نژادهاى مشخص گوسفند در سوريه و لبنان و اسرائيل و اردن است. به‌علاوه ۶۰ درصد کل گوسفندان عراق از گله‌هاى گوسفند آواسى تشکيل مى‌شود و در حدود دويست‌هزار (۲۰۰،۰۰۰) رأس از اين نژاد را مى‌توان در نواحى جنوبى ترکيه يافت. گوسفند آواسى در نقاط مختلف و براساس لهجه‌هاى متفاوت داراى اسامى گوناگون است که عبارتند از: آواسى، آوازى، ال‌عوض، ايوسى، اوسى، يوسى. به‌علاوه در ترکيه آن‌را به‌نام ايوزى يا گوسفند عرب و در سوريه آن را به‌نام نعيمه يا شامى نيز مى‌خوانند.
گوسفند آواسى نسبت به راه‌پيمائى و يا سرماى زياد و نيز از نظر ابتلاى به انواع بيمارى‌ها حيوان تقريباً مقاومى است ولى نسبت به گرما و رطوبت بسيار حساس مى‌باشد.
چگونگى پرورش گوسفند آواسى
چگونگى پرورش گوسفند آواسى برحسب مناطق مختلف متفاوت است. در اسرائيل گله‌هاى گوسفند از دى تا فروردين در مراتع طبيعى چرا مى‌کنند و آنگاه از ته چر مزارع و سپس از تايه‌هاى يونجه در مراتع استفاده مى‌نمايند. از آبان تا دى به علت محدوديت چرا گوسفندان به‌وسيله تغذيه دستى پرورش مى‌يابند و در اين شرايط جيره غذائى آنها از مواد کنسانتره يا غذاى فشرده (به نسبت ۶۵ درصد جيره) و سيلو و علوفه خشک (به نسبت ۳۵ درصد جيره) است گوسفندان آواسى شب‌ها و اگر بارندگى شديد باشد روزها نيز در آغل به سر مى‌برند. زايمان ميش‌هاى بالغ بين آذر تا اواسط بهمن و زايمان ميش‌هاى جوان ۱۰ ماهه در اواسط بهمن تا اواسط ارديبهشت صورت مى‌گيرد. نسبت تلفات ميش‌هاى آبستن در گله ۲ درصد است. بعد از زايمان، ميش‌ها روزنه ابتدا دوبار شيردوشى مى‌شوند و سپس بعد از هر دو شش، بره مربوط در حدود نيم تا دو ساعت از پستان مادر تغذيه مى‌نمايند. در ۲ ماهگى بره‌ها را از شير مى‌گيرند و علوفه سبز و يونجه و مواد کنسانتره در اختيار حيوان قرار مى‌دهند. پمش‌چينى در فروردين يا ارديبهشت انجام مى‌شود.
در سوريه فصل بره‌زائى بين آذر تا فروردين است. نسبت تلفات بره ۵ تا ۱۰ درصد است که ممکن است در زمستان‌هاى سخت به ۳۰ تا ۵۰ درصد نيز برسد. در سوريه نيز برهەاى آواسى را در ۲ ماهگى از شير مى‌گيرند و بره‌هاى نر را در سن ۲ تا ۳ ماهگى در فصل بهار پروار مى‌نمايند. پشم‌چينى گوسفند آواسى در فروردين يا ارديبهشت انجام مى‌شود.
مشخصات گوسفند آواسى
- قد: قوچ ۸۰-۷۰ سانتى‌متر، ميش ۷۰-۶۰ سانتى‌متر.
- وزن: ۹۰-۶۰ کيلو ميش: ۵۰-۳۰ کيلو.
- رنگ: بدن سفيد، سر و ساق پا قرمز متمايل به قهوه‌اي، انتهاى دست و پا به‌ندرت سياه يا سفيد يا خاکسترى يا لکه‌دار، پشم به‌ندرت قهوه‌اى يا سياه.
- پشم: مناسب از نظر قاليبافي، سر و دست و پا عارى از هرگونه الياف پشمي.
- سر: محدب در ميش مستقيم در قوچ.
- شاخ: در قوچ، چين‌دار و طويل و در حدود ۴۰ سانتى‌متر و به‌ندرت کوتاه و در ميش، کوتاه و در حدود ۱۰ سانتى‌متر.
- دنبه: پهن و به علت شکاف عميق سرتاسرى در سطح خارجى به دو شاخه تقسيم شده است. دنبه تا نزديک بالاى مفصل خرگوشى امتداد دارد. دنبالچه کوتاه و باريک و جهت آن به طرف بالا و پوشيده از پشم است. وزن دنبه معمولاً بين ۴ تا ۵ کيلو است ولى در شرايط مناسب تغذيه وزن دنبه ممکن است تا ۶ کيلو در ميش و يا ۱۰ کيلو در قارچ برسد.
فرآورده‌هاى گوسفند آواسى
گوسفند آواسى از نظر توليد شير حائز اهميت است. به علاوه اولين زايش ميش آواسى را مى‌توان در ۱۵ ماهگى ترتيب داد و در طول سال نيز از آن دو بار بره به‌دست آورد. با اين ترتيب گوسفند آواسى از نظر نسبت درصد توليد بره يا نسبت بره‌زائى نيز حائز اهميت فراوان است. نسبت دوقلوزائى در گله ميش‌هاى آواسى جالب توجه نبوده و از ۵ تا ۱۰ درصد تجاوز نمى‌کند.
۱. پشم:
- مقدار توليد ساليانه، در قوچ ۲ تا ۵/۲ کيلو و در ميش ۷۵/۱ کيلو.
- طول فتيله پشمى: ۱۵ تا ۲۰ سانتى‌متر.
- ظرافت: ۲۶ تا ۳۶ ميکرون.
- موارد استعمال: تهيه قالى و پتو و پارچه‌هاى پشمي.
۲. شير:
- مقدار متوسط توليد در شرايط مناسب تغذيه: ۱۲ تا ۱۸۱ کيلو در طول ۱۶۸ تا ۱۹۰ روز شيردهى در ميش‌هاى ترکيه و ۱۶۸ کيلو در ميش‌هاى سوريه و ۱۲۹ کيلو در ميش‌هاى اسرائيل.
- نسبت چربى: ۵/۷ درصد.
- موارد استعمال: تهيه ماست و روغن حيوانى و کره و پنير.
۳. گوشت:
- وزن بره در موقع تولد: نر ۴/۴ تا ۶/۴ کيلو ماده ۳/۴ کيلو.
- وزن بره در موقع دو ماهگى: ۲۰ کيلو.
- نسبت چربى در لاشه حيوان بالغ: ۵۰ تا ۵۵ درصد.
انواع مختلف گوسفند آواسى
از گوسفند آواسى نوع مختلفى وجود دارد که برحسب محل باسامى گوناگون خوانده مى‌شود. گوسفند بلدى و گوسفند ديرى از انواع گوسفند آواسى مى‌باشند که به ترتيب در شرق و مغرب سوريه پراکنده هستند. نوعى از گوسفند آواسى نيز در عراق و الجزاير وجود دارد که به نام گوسفند جزيره خوانده مى‌شود. نوع اخير با آنکه پيش‌رس‌تر از نوع معمولى گوسفند آواسى است ولى از نظر توليد شير چندان جالب توجه نمى‌باشند. انواع اصلاح شده گوسفند آواسى را بيشتر مى‌توان در اسرائيل و عراق يافت که مهمترين آنها عبارت است از:
- نعيمه:
گوسفند نعيمه نوعى از گوسفند آواسى است که در عراق وجود دارد بدن اين گوسفند نسبت به نوع معمولى آواسى جمع و جورتر و ساق‌ها عضلانى‌تر است. به علاوه کيفيت پشم در اين نوع مرغوب‌تر و مقدار توليد شير نيز بيشتر است. گوسفند نعيمه معمولاً صورت سياه است ولى جورهاى ديگرى نيز وجود دارند که در آنها نه تنها صورت بلکه پشم‌هاى ناحيه گردن نيز قرمز رنگ است. قبيله جبل شمر در شمال منطقه دليم عراق پرورش‌دهنده اصلى گوسفند نعيمه مى‌باشد.
- شفالى:
در اراضى آبيارى شده جنوب مرکزى عراق و در منطقه‌اى به نام 'کوت‌ليوا' نوعى از گوسفند آواسى پرورش داده مى‌شود که به نام گوسفند شفالى معروف است. گوسفند شفالى نسبت به نوع معمولى آواسى درشت‌تر و پيش‌رس‌تر مى‌باشد. رنگ گوسفند شفالى معمولاً خرمائى و گاهى اوقات سياه است.
- نوع اصلاح شده آواسى اسرائيلى:
اتحاديه پروش‌دهندگان گوسفند در اسرائيل براى اجراء برنامه تلاقى نژاد ابتدا در بين سال‌هاى ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۵ تعداد زيادى ميش (در حدود ۱۵ هزار رأس) از نژاد هيريک از ترکيه وارد اسرائيل نمود. موطن اصلى ميش‌هاى هيريک ناحيه 'سى‌زر' در کردستان ترکيه و نزديک مرز سوريه و عراق است. جثه اين ميش‌ها نسبت به گوسفندان آواسى اسرائيل کوچکتر است. وزن زنددهد ميش‌هاى هيريک در حدود ۴۰ تا ۴۵ کيلوگرم و سرآنها معمولاً به رنگ خاکسترى و به‌ندرت سفيد يا قهوه‌اى مى‌باشد. از تلاقى قوچ‌هاى انتخاب شده آواسى در اسرائيل و ميش‌هاى هيريک، ابتدا نوع اصلاح شده آواسى اسرائيل به‌دست آمد و در مرحله بعد انتخاب از نظر افزايش توليد شير و کاهش نسبت گوسفندان کوچک گوش در گله و افزايش نسبت گوسفندان با پشم يک دست در گله عملى گرديد. امروزه در گوسفند آواسى متوسط طول دوره شيردهى ۲۰۰ روز است و شير ميش‌هائى که مقدار توليد آنها به ۳۷۰ کيلو برسد در حدود ۷ درصد چربى(۱) دارد.
(۱) . براساس گزارشات سعادت نورى، در گوسفندان آواسى که به گله‌هاى اصلاح شده تعلق دارند تيپ هموگلوبين فقط از نوع B مى‌باشد در حالى‌که در ساير گله‌ها (مانند عرب يا بدوى) پلى مورفيسم هموگلوبين مشاهده مى‌شود.
