نمونه‌گیری

تحقيق علمى با هدف شناخت يک پديده در يک جامعهٔ آمارى انجام مى‌شود. به اين دليل، موضوع تحقيق ممکن است متوجه صفات و ويژگى‌ها، کارکردها، و متغيرهاى آن باشد يا اين‌که روابط بين متغيرها، صفات، کنش و واکنش و عوامل تأثيرگذار در جامعه را مورد مطالعه قرار دهد.

جامعهٔ آمارى را مى‌توان اين‌گونه تعريف کرد: جامعهٔ آمارى عبارت است از کليه عناصر و افرادى که در يک مقياس جغرافيايى مشخص (جهانى يا منطقه‌اي) داراى يک يا چند صفت مشترک باشند.

محقق به دو شکل ممکن است نمونه را انتخاب کند: يک شکل آن، اين است که شانس انتخاب شدن را به تمامى افراد جامعه بدهد؛ يعنى روشى را براى انتخاب نمونه برگزيند که تمام افراد جامعه‌شناس مساوى براى انتخاب شدن داشته باشند. محقق براى انتخاب چنين نمونه‌اى با در نظر داشتن ويژگى‌هاى جامعهٔ آمارى مى‌تواند از روش‌هاى گوناگونى استفاده کند که به آن اشاره خواهد شد. اين روش انتخاب نمونه را روش انتخاب احتمالى يا اتفاقى مى‌گويند که از آن به روش تصادفى نيز تعبير مى‌شود. رعايت اصل احتمال و شانس مساوى براى هر يک از افراد جامعه باعث مى‌شود که نمونهٔ منتخب معرف جامعه باشد و از ارزش علمى برخوردار بوده و صفات آن با صفات جامعه همخوانى و يکنواختى داشته باشد؛ به اين ترتيب، مى‌توان شاخص‌هاى محاسبه شده را براساس روش‌هاى خاصى به کل جامعه تعميم داد و پارامترهاى آن را برآورد کرد.

روش ديگر براى انتخاب نمونه از بين افراد جامعه، روش وضعى و غيراحتمالى است؛ يعنى همهٔ افراد جامعه شانس مساوى براى انتخاب شدن به‌عنوان عضو نمونه را ندارند و در انتخاب افراد براى نمونه محقق نظريات خود را دخالت مى‌دهد و به افراد خاصى در جامعه چشم مى‌دوزد. نتايج بدست آمده از چنين مطالعه‌اى قابليت تعميم ندارد؛ يعنى محقق نمى‌تواند مقادير محاسبه شده براى صفات يا شاخص‌هاى نمونه را به جامعه آمارى تعميم دهد و پارامترهاى جامعه را از آن استنباط نمايد. اينگونه نمونه‌ها را نمونه‌هاى تورش‌دار نيز مى‌گويند.

بنابراين محقق وقتى قصد شناخت جامعه آمارى را از طريق مطالعهٔ نمونه‌اى از آن دارد بايد حتماً روش اول را براى گزينش نمونه انتخاب کند تا نمونه از اين طريق با جامعه مشابهت داشته باشد و صفات آنها بر يکديگر مطابقت نمايد و نمونه معرف جامعه باشد.

بدين ترتيب مى‌توان نمونه و نمونه‌گيرى را چنين تعريف کرد: نمونه عبارت است از تعدادى از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده، از تجانس و همگنى با افراد جامعه برخوردار باشند؛ از اين‌رو نمونه‌گيرى عبارت است از مجموعه اقداماتى که براى انتخاب تعدادى از افراد جامعه به‌نحوى که معرف آن باشند، انجام مى‌پذيرد.