درمان

يبوست از نظر پزشکى به‌صورت 'اشکال در دفع مدفوع و کاهش دفعات آن' تعريف مى‌شود و معمولاً با احساس ناراحتى خفيف يا احساس دفع ناکامل همراه است. يبوست علل متعددى دارد که عبارتند از: رژيم غذائي، تغيير دعادت‌هاى ورزشي، زندگى بى‌تحرک، مشکلات هيجاني، داروها، سوءمصرف داروهاى مليّن، بى‌آبي، و به تعويق انداختن اجابت مزاج تا هنگام مشکل شدن دفع برخى افراد تنها به‌علت توفيق در اجابت مزاج در زمان مورد انتظار تصور مى‌کنند که دچار يبوست شده‌اند.

علت يبوست

شايع‌ترين علت يبوست گاه و بيگاه احتمالاً کمبود الياف (فيبر) در رژيم غذائى است. يکى از آثار عمده الياف غذائى جذب آب و انتقال آن به رودهٔ بزرگ است که در آنجا باعث نرم شدن و افزايش حجم مدفوع مى‌شوند. رژيم‌هاى غذائى که محتوى غلات تصفيه شده، پروتئين، چربى‌ها و غذاهاى عمل آورده شده هستند، مدفوع کم حجم و خشکى ايجاد مى‌کنند که دفع آن مشکل است. اين مسئله با کمال تأسف در فضانوردان اوليه که عمدتاً از مواد غذائى غيرطبيعى و با الياف کم استفاده مى‌کردند، بارز شد.

داروهاى زيادى وجود دارند که يبوست از عوارض جانبى آنها محسوب مى‌شود. اين داروها عبارتند از: داروهاى مخدر، داروهاى ضدافسردگي، داروهاى آنتى‌کلينرژيک که در درمان بيمارى پارکينسون و ساير اختلالات به‌کار مى‌روند، مسکن‌ها، کدئين، آنتى‌اسيدهاى غيرقابل جذب که حاوى هيدروکسيدآلومينيوم يا کربنات کلسيم هستند. بسيارى از داروها که به‌منظور کاهش فشار خون مصرف مى‌شوند نيز يبوست ايجاد مى‌کنند. تغيير ميزان مصرف دارو، استفاده از داروى جايگزين، با افزايش مصرف مايعات اغلب مى‌تواند يبوست را برطرف کند.

سوءمصرف داروهاى مليّن باعث تنبلى رودهٔ بزرگ مى‌شود و به اين ترتيب مشکلى که داروهاى مليّن براى آن مصرف مى‌شد، تشديد مى‌گردد. اکثر پزشکان معتقد هستند که اگر شما زمين‌گير نيستيد مصرف بيش از چهار بار داروى مليّن ظرف دو هفته زياد از حد محسوب مى‌شود. شيوهٔ قطع مصرف داروهاى مليّن استفاده از مليّن‌هاى حجيم‌کننده مدفوع مثل پسيليوم يا متيل سلولز (متاموسيل و غيره)، و افزايش مصرف الياف غذائى و مايعات است. سپس مى‌توانيد به‌تدريج ملين‌هاى حجيم‌کننده مدفوع را نيز قطع کنيد.

درمان

در اينجا برخى از روش‌هائى که براى رفع يبوست و جلوگيرى از عود آن به‌کار مى‌رود، ذکر مى‌‌شود.

- از غذاهائى که الياف زيادى دارند. مثل غلات کامل فراوان، سبوس، سيب‌زميني، ميوه‌هاى مغزدار (مثل گردو) ميوه و سبزى‌هاى تازه استفاده کنيد و از مصرف چربى و مواد غذائى تصفيه شده بپرهيزيد.

- زياد ورزش کنيد. حداقل نيم ساعت در روز پياده‌روى کنيد.

- مايعات فراوان بنوشيد. ۸ تا ۱۰ ليوان آب در روز مصرف کنيد. در صورت تمايل به اين ميزان آب آلو نيز اضافه کنيد. آب آلو واقعاً کارساز است.

- در صورت احساس دفع، آن را به تعويق نيندازيد. هرچه مدفوع بيشتر در روده بماند آب بيشترى از آن جذب مى‌شود و دفع آن دشوارتر مى‌گردد. مَثَل خردمندانه‌اى مى‌گويد: 'وقتى طبيعت چيزى را مى‌خواهد، سعى نکنيد او را فريب دهيد، بلکه بدون درنگ براى اجابت آن تعجيل کنيد وگرنه بدون شک به زحمت خواهيد افتاد' .

- از مليّن‌هاى محرک مثل روغن کرچک، کاسکارا (cascara، ماده ملينى است که از پوست گياه نوعى عناب به‌‌دست مى‌آيد -م)، و بيزاکوديل که از طريق تحريک مخاط روده عمل مى‌کنند، بپرهيزيد. در عوض مليّن‌هائى مثل متاموسيل يا اِفراسيليوم را براى چند روز امتحان کنيد. سبوس سادهٔ گندم نيز به‌خوبى کارساز و بسيار ارزان است. اگر اين روش موفق نبود و يبوست بيش از يک هفته ادامه يافت به پزشک مراجعه کنيد.

- حال کمى به روش تنقيه کردن مى‌پردازيم. تنقيه روش مفيدى براى آماده کردن بيماران براى جراحى است و گاهى در افراد سالخورده و عليل براى تکه‌تکه کردن مدفوع سفت شده به‌کار مى‌رود. در غير اين صورت نبايد بدون توصيهٔ پزشک مورد استفاده قرار گيرد. اتکاء به تنقيه از روى عادت مانند ملين‌ها باعث ايجاد وابستگى مى‌شود. از کف صابون استفاده نکنيد،اين ماده رودهٔ بزرگ را تحريک مى‌کند. روشى که به نام تنقيهٔ بخش بالائى رودهٔ بزرگ معروف است و براى درمان مسموميت توصيه مى‌شود و در آن مقادير زياد آب و مواد افزودنى از طريق يک لوله به بخش بالائى روده بزرگ هدايت مى‌شود، فريبى بيش نيست و مى‌تواند باعث عوارض شديدى گردد.

برخى از علل يبوست که نياز به مراقبت‌هاى تخصصى دارند عبارتند از: انسداد مکانيکى روده، انسداد روده در اثر فقدان تحرک آن که اغلب همراه با التهاب‌ها مثل التهاب صفاق يا التهاب ديورتيکول (کيسهٔ زائدى که در اثر افزايش فشار وارد بر جدار روده ايجاد مى‌‌شود -م)، مگاکولون (يک بيمارى شيرخواران و کودکان که در آن رودهٔ بزرگ مثل بادکنک متسع مى‌شود)، و کم‌کارى تيروئيد، ديده مى‌شود.