| دشوارى‌هاى مربوط به MCH طيف گسترده‌اى دارند. در يک انتهاى طيف کشورهاى پيشرفته بر دشوارى‌هايى مانند مسائل حول زايماني، سوء تشکيل‌شدن‌هاى مادرزادي، دشوارى‌هاى ژنتيک (زاگ‌شناختي) و برخى مسائل رفتارى توجه دارند، در سوى ديگر طيف، کشورهاى رو به پيشرفت، در درجهٔ نخست بر اينها توجه دارند: کاهش ميزان ابتلا و ميرايى مادر و کودک، فاصله‌گذارى بين باردارى‌ها، محدود کردن بُعد خانوار، پيشگيرى از بيمارى‌هاى واگير، بهبود وضع تغذيه و افزايش قبول کارهاى بهداشتى توسط مردم. آنچه هم اينک دشوارى‌هاى بهداشتى مردم کشورهاى رو به پيشرفت است و بر سلامت آنها آسيب مى‌رساند حول مثلث؛ ارتقاء سوء - تغذيه، عفونت، و پيامدهايِ باروريِ بدونِ برنامه، دور مى‌زند. همراه با اين دشوارى‌ها، کم‌بودن خدمات بهداشتى و ديگر خدمات اجتماعى در بخش‌هاى پهناورى از اين کشورها و بدى وضعيت اقتصادى - اجتماعى است.
|
|
|
|
|
|
| سوء تغذيه هم‌چون يک کوه يخ است، در کشورهاى رو به پيشرفت بيشتر مردم در زير خط سوء تغذيه زيست مى‌کنند. زنان باردار، زنان شيرده و کودکان در برابر اثرات سوء تغذيه آسيب‌پذيرى ويژه‌اى دارند.
|
|
| عوارض نامطلوب سوء تغذيهٔ مادران به‌خوبى معلوم شده؛ و شامل: تهى شدن مادر از ذخيرهٔ غذايي، کم بودن وزن به‌هنگام تولد در نوزاد، کم‌خوني، مسموميت دوران باردارى و خون‌ريزى پس از زايمان است. همهٔ اين عوارض به افزايش ابتلا به بيمارى‌ها و ميرايى منجر مى‌شود. اثرهاى سوء تغذيه در سال‌هاى شکل‌گيرى زندگى بيشتر اوقات از اين هم وخيم‌تر است. پيش از اين گمان مى‌رفت که سوء تغذيه بيش از همه در کودکان دبستاني، و سپس در نوجوانان ديده مى‌شود.
|
|
| اينکه به اين واقعيت پى برده‌اند که دورهٔ درون زهدانى زندگى از نظر تغذيه‌اى بسيار اهميت دارد. نوزادانى که به هنگام تولد وزن کافى داشته باشند حتى در شرايط زيست‌محيطيِ بد به هنگامِ زندگي، ميراييِ به‌نسبت کمترى دارند. دومين دورهٔ بحرانى کودکي، هنگام از شير گرفتن کودک است. سوء تغذيه‌هاى سخت به‌طور معمول با از شير گرفتن کودک همزمان هستند. در کودکانى که تغذيهٔ خوب داشته باشند آمادگى ابتلا به عفونت‌ها و سختى بيمارى به‌نحو چشم‌گيرى کمتر از کودکانى است که دچار سوء تغذيه باشند. از اين‌رو ارتقاءِ تغذيه و حفاظت آن يک فعاليت اساسى مراقبت‌هاى بهداشتى مادر و کودک است.
|
|
| تدابير مربوط به بهبود وضع تغذيهٔ مادران و کودکان را مى‌توان در دو بخش کلى شامل مدخل‌هاى تغذيه‌اى مستقيم و غيرمستقيم، بيان کرد:
|
|
| الف- مداخله‌هاى مستقيم - اين اقدامات طيف گسترده‌اى از فعاليت‌ها را شامل مى‌شوند؛ مانند: برنامه‌هاى غذاى تکميلي، توزيع قرص‌هاى آهن و اسيد فوليک، غنى‌کردن و تقويت خوراکى‌ها، آموزش تغذيه و ...
|
|
| ب- اقدامات مداخله‌اى غير مستقيم - اين تدابير هم شاخه‌هاى گسترده‌اى دارند، زيرا اينها رابطه‌ٔ مستقيمى با تغذيه ندارند و عبارتند از اقدامات مانند: مبارزه با بيماريظهاى واگير از طريق ايمن‌سازي، بهبود وضعيت بهداشت محيط، تدارک آب آشاميدنى سالم، تنظيم خانواده، بهداشت خوراکى‌ها، آموزش و مراقبت‌هاى بهداشتى اوليه. براى شناسايى سوء تغذيه‌هاى بدون نشانهٔ بالينى مراقبت و بررسى وضعيت تغذيه روز به‌روز بيشتر اهميت مى‌يابد، زيرا اين حالات بدون نشانه هم در مادر و هم در کودک از نظر دور مى‌مانند. بهورزان در بهبود وضعيت تغذيه‌اى مادر و کودک نقش حياتى مى‌تواند داشته باشند.
|
|
|
|
| آلودگى درمان به عفونت‌ها در دوران باردارى مى‌تواند موجب عوارض جانبى گوناگون در جنين شود؛ مانند: تأخير رشد جنين، کمبود وزن به‌هنگام تولد، بيمارى‌هاى جنيني، سقط و عفونت نفاسي. در کشورهاى پيشرفتهٔ صنعتى خطر ابتلاءِ مادر به عفونت در دوران باردارى به‌نسبت کم است ولى در کشورهاى توسعه نيافته مادر در معرض خطر بيشتر و قابل‌توجه است. بسيارى از زنان باردار به سيتومگالوويروس، تب‌خال ويروسى ساده يا توکسوپلاسموز مبتلا مى‌شوند و از اينها گذشته تا بيست و پنج درصد مناطق روستايى حداقل يک‌بار دچار عفونت ادرارى مى‌شوند.
|
|
| تا آنجا که به کودک مربوط مى‌شود، عفونت ممکن است هنگام کار يا زايمان آغاز، و با بزرگ شدن کودک بيشتر شود. کودک ممکن است به‌علت اسهال‌هاى ضعيف‌کننده، و عفونت‌هاى تنفسى و پوستى بيمار شود و اين بيمارى‌ها تا يک سومِ مجموعِ سالِ نخستِ زندگى وى را بگيرند در بعضى جاها وضعيت از اين هم وخيم‌تر است زيرا بيمارى‌هاى مزمنى مانند مالاريا و سل شايع است. بروز عفونت‌هاى متعدد و مکرر مى‌تواند سوء تغذيهٔ پروتئين انرژى سخت و کم‌خونى در کودک ايجاد بنمايد. در هنگام بيمارى کودک باورها، مُحرمات و سنن محلى نقش غير مستقيم بر عفونت داشته و اين نقش مى‌تواند در جوامع سنتى مهم‌تر از اثر مستقيم خود عفونت باشد.
|
|
| يکى از فعاليت‌هاى عادى مراکز مراقبت بهداشت مادر و کودک، پيشگيرى و درمان عفونت‌ها در مادر و کودک است که بخش مهم و اصلى فعاليت را تشکيل مى‌دهند، اينک به‌خوبى دانسته شده است که کودکان مناطق توسعه نيافته به ايمن‌سازى در برابر شش بيمارى نياز دارند، اين شش بيمارى عبارتند از: سل، ديفتري، سياه‌سرفه، کزاز، سرخک و بيمارى فلج کودکان.
|
|
| بسيارى کشورها از برنامهٔ گستردهٔ ايمن‌سازى WHO به‌عنوان بخشى از مراقبت‌هاى روزانه‌ٔ مراکز بهداشت مادر و کودک پيروى مى‌کنند. تجويز واکسن کزاز در دوران باردارى هم افزايش يافته است. آموزش مادران دربارهٔ اقدام‌هاى پزشکى مانند مايع درمانى خوراکى در بيمارى‌هاى اسهالى و بيمارى‌هاى تب‌دار هم به‌عمل مى‌آيد. افزون بر اينها آگاهى دربارهٔ بهداشت فردى و به‌کارگيرى آن، و تدابير مناسب بهسازى به‌خصوص درون و بيرون خانه، از پيش‌نيازهاى ضرورى مبارزه با بسيارى از بيمارى‌هاى عفونى و انگلى شايع هستند.
|
|
|
|
| خطرات بهداشتى ناشى از باردارى بدون برنامه هم براى مادر و هم براى کودک به‌خوبى دانسته شده است؛ که عبارتند از:
|
|
| افزايش تعداد کودکانى که به هنگام تولد کمبود وزن دارند، کم‌خونى شديد، سقط، خون‌ريزى پيش از زايمان و زياد بودن ميرائى حول زايمانى و مرگ و مير مادران به‌علل ناشى از بارداري. اين خطرات از زايمان چهارم به‌بعد افزايش بيشتر و آشکارترى مى‌يابند.
|
|
| چون برنامه‌هاى تنظيم خانواده تأثير فاحشى بر سلامت مادر و کودک دارند، در چند کشور برنامه‌هاى تنظيم خانواده در فعاليت‌هاى بهداشت مادر و کودک تلفيق شده است. ايجاد انواع تازه‌اى از IUD، فنون آسان‌تر و مطمئن‌تر براى پايان دادن به بارداري، و سترون‌سازى زنان، قرص‌هاى خوراکى پيشگيرى از بارداري، و مدروکسى پروژسترون استاتِ (MPA) تزريقيِ طولانى اثر در مقابلهٔ مناسب براى به‌کارگيرى خدمات تنظيم خانواده سهيم بوده‌اند.
|
|
| در بعضى کشورها برنامه‌هاى بهداشت خانواده حيطهٔ خود را گسترده‌اند و آموزش زندگى خانوادگى در مدارس را هم در بر مى‌گيرند. هم‌چنين نقش ماماهاى سنتى و بهورزانى که آموزش مناسب ديده باشند، براى گسترده‌تر کردن برنامه‌هاى تنظيم خانواده در جاهاى دورافتاده روز به‌روز بيشتر پذيرفته مى‌شود.
|
