|
| آداب مهمان‌دارى، استان زنجان
|
|
| به‌جاى آوردن آداب مهمان‌دارى در استان زنجان اهميت بسيار دارد. هر مهمان آشنا، از هر طبقه و گروهى که باشد، در ميان مردم زنجان داراى مقام و منزلت بس بزرگى است و تمام لوازم زندگانى براساس نحوهٔ پذيرايى از مهمانان ترتيب يافته است؛ گويى همه‌چيز از براى مهمانان است: اتاق خواب، لوازم عالى، فرش‌هاى زيبا و بالاخره وسايل خواب راحت، همه براى مهمان است.
|
|
| بدين‌ترتيب پس از ورود مهمان، تمام اعضاى خانواده، از کوچک تا بزرگ، در خدمات او قرار مى‌گيرند. کسى حق استفاده از خوراکى‌ها و آشاميدنى‌هاى تدارک شده را که معمولاً چند برابر ميزان لازم است ندارد. در اين مرحله، دو رسم وجود دارد: رسم نخست، آنکه صاحب‌خانه پس از چيدن سفرهٔ رنگين، اتاق مخصوص پذيرايى را ترک مى‌کند و مهمان را براى خوردن غذا تنها مى‌گذارد. اين رفتار بدان جهت است که آزادى عمل مطلق را به تازه‌وارد ببخشد. رسم دوم، آنکه صاحب‌خانه پس از چيدن سفره، به فاصلهٔ يک‌مترى و دوزانو نزديک درِ ورودى مى‌نشيند و با تعارف‌هاى پى‌درپى مهمان را به خوردن غذا ترغيب و تشويق مى‌کند. پس از برچيدن سفره که همراه با تعارف‌هاى بسيار مانند «خيلى ببخشيد»، «قابل شما نبود» و ... است، افراد خانواده از بقيهٔ غذا مى‌خورند.
|
|
| به هنگام استراحت، اختيار همهٔ اهل خانه به دست مهمان سپرده مى‌شود؛ چنان‌که پيش از به خواب رفتن او کسى حق استراحت را نخواهد داشت. فرداى آن روز، صاحب‌خانه قبل از طلوع آفتاب جهت پذيرايى از مهمان خود را آماده مى‌کند. با اين ترتيب، مهمان‌نوازى از مشخصات بارز مردم زنجان است و در سفرنامه‌هاى جهانگردان نيز به تفصيل از آن سخن رفته است. دربارهٔ مهمان‌دارى ضرب‌المثل‌هاى بسيارى در ميان اهالى رايج است که چند نمونه از آنها در زير مى‌آيد:
|
|
| - قوناقين روزى سى اوزوندن قاباق گلر (روزيِ مهمان جلوتر از خوش مى‌آيد).
|
| - قوناق اللّه عزيزيدى (مهمان عزيز خداست)
|
| و ...
|
|
| آراز بايرام، استان گلستان
|
|
| از ديگر اعياد مذهبى مهّم ترکمنها عيد فطر است. در روز عيد فطر مردم پس از خواندن نماز عيد فطر در مسجد، لباس‌هاى نو و تميز مى‌پوشند و به ديد و بازديد مى‌پردازند و عيد را به يکديگر تبريک مىگويند. اين عيد نيز با خيرات و احسان همراه است.
|
|
| در ماه رمضان، دو شب را جشن مى‌گيرند که يکى شب «يا رمضان» يعنى شب چهاردهم ماه رمضان است. بعد از نماز مغرب يک روحانى به همراه عده‌اى به در خانه يکايک اهالى رفته و با خواندن اشعارى به مردم قوت قلب مى‌دهد که نيمى از ماه رمضان گذشته و چيزى از ماه رمضان نمانده است. صاحبان منازل به آنها پول يا جنسى مىدهند که بعد از جمع‌آورى ميان روحانى و آن عده تقسيم مى‌شود. شب ديگر «شب قدر» يا شب ۲۷ ماه رمضان است که تا سحر به شب‌نشينى و دعا خواندن و خوردن شيرينى و تنقلات مى‌گذرانند.
|
|
|
|
| مردان ترکمن وقتى به سن ۶۳ سالگى مى‌رسند، به پاس بزرگداشت ۶۳ سال زندگى پيامبر اسلام، جشنى مى‌گيرند که آن را جشن «آق قوئين» (گوسفند سفيد) مى‌نامند. چگونگى اين جشن را منزلت و تمول شخصى معلوم مى‌سازد.
|
|
| در انجام اين جشن معمولاً آبگوشتى مى‌پزند و عده‌اى را به صرف آن دعوت مىکنند. در صورتى که صاحب جشن توانائى مالى داشته باشد به کلى دو بز يا گوسفند سفيد را ذبح کرده ميان مردم تقسيم مى‌کند يا جشن مفصل‌ترى ترتيب مى‌دهد. بعضى اشخاص ثروتمند در اين جشن، مراسم اسب‌دوانى و کشتى‌گيرى نيز ترتيب مىدهند و براى آن جوايزى مانند يک قواره پارچه، پيراهن و گاهى هم نمد، بره و گوسفند در نظر مى‌گيرند.
|
|
| اعياد مذهبي و ملى، استان آذربايجان غربى
|
|
| مردم آذربايجان نيز مانند ساير ساکنين کشورمان، مراسم مشابهى به مناسبت‌هايى همچون عيد نوروز، عيد قربان، عيد فطر و ... برگزار مىکنند. نحوهٔ انجام اين مراسم در کل همچون ساير مناطق است، ولى از نظر درجهٔ اهميت با توجه به مذاهب و اديان مختلف رايج کشور داراى تفاوت‌هايى است.
|
|
| مسيحيان اعم از ارمنى و آشورى، اعياد مذهبى و ملى خود را در کليساها، توأم با مراسم ويژه انجام مىدهند. اين قبيل مراسم فقط خاص اقليت‌هاى دينى مزبور است و افراد غيرمسيحى در آن شرکت داده نمى‌شوند. کردهاى منطقه نيز مراسم ويژهٔ خود را از نظر مذهبى دارند و تقريباً مشابه مراسم ساير مناطق کردنشين اهل تسنن است.
|
|
| اعياد ملى و مذهبى در بين ايلات و عشاير مختلف منطقه نيز از تفاوت‌هايى برخوردار است.
|
|
| ايل جلالى عيد قربان را بزرگترين عيد خود مى‌دانند، در اين روز با پوشيدن لباس‌هاى نو، گاو و گوسفند قربانى مىکنند و بين مستمندان تقسيم مى‌نمايند. در بين اين ايل، عيد نوروز از اهميت چندانى برخوردار نيست.
|
|
| ايل ممکانلو به عيد فطر و قربان بسيار اهميت مىدهند و عيد نوروز را در مرتبهٔ بعدى ارج مى‌نهند. در اعياد فطر و قربان جشن‌ها و مراسم پايکوبى برپا مى‌سازند و بيشتر مهمانى مىدهند.
|
|
| ايل هرکى براى عيد فطر، قربان و تولد حضرت محمد (ص) اهميت بسيار قائل مى‌باشند، اما عيد نوروز و سيزده‌بدر را اهميت نمى‌دهند.
|
|
| ايل زرزرا به عيد نوروز و چهارشنبه‌سورى بسيار علاقمند هستند و نسبت به عيد قربان، فطر و تولد حضرت محمد (ص) و روز تولد امام زمان توجه فراوان دارند.
|
|
| ايل قره‌پاپاق به عيد نوروز اهميت مىدهند و ماه اسفند را ماه عيد مىگويند. چهارشنبهٔ اول اسفند را دروغگو، دوم را راستگو، سوم را سياه و چهارم را اجر مىگويند. روز چهارشنبهٔ اول (دروغگو) جوانان روى بام يا بالاى تپه مى‌روند و با برافروختن آتش، و تيراندازى شادى مىکنند. در چهارشنبه دوم (راستگو) کسانى که در طول سال، خانواده يا بستگان خود را از دست داده‌اند با طبق‌هاى ميوه و شيرينى، سر خاک عزيزان خود مى‌روند و پس از فاتحه‌خوانى، اقدام به پخش شيرينى بين مستمندان مىکنند. روز چهارشنبهٔ سوم (سياه) اهالى لباس تازه مى‌پوشند و شادى و آتش‌افروزى مىکنند و به ديدن يکديگر مى‌روند. صبح روز چهارشنبهٔ آخر پيش از دميدن آفتاب، زن و بچه کنار رودخانه مى‌روند و ضمن خوردن به اصطلاح آب چهارشنبه‌سورى، کوزه‌اى را نيز از آب رودخانه پر مىکنند و براى استفاده در سال نو نگهدارى مىکنند.
|
|
| ايل دهکبرى عيد فطر و قربان را بسيار گرامى مى‌دارند؛ روز عيد فطر به ديدن يکديگر مى‌روند. شب تولد حضرت محمد را در مساجد جمع مى‌شوند و دسته‌جمعى دعا مىکنند. در بين اين ايل، عيد نوروز زياد مرسوم نيست.
|
|
| يکى ديگر از اعياد ايلات منطقه، عيد خدرنبى (خضر) است که شب اول اسفند برپا مى‌دارند. در اين شب دختران، زنان و جوانان ده به رقص چوب مى‌پردازند و از هر ده نفر، يک نفر خود را به شکل حاجى فيروز مى‌آرايد و با خواندن اشعار موزون برنامه‌هايى را اجرا مى‌کند.
|
|
| اعياد ملي و مذهبى، استان گلستان
|
|
| عمده‌ترين جشن‌ها و سرورهاى مردم گلستان همانند ساير استان‌هاى ايران، اعياد ملى و مذهبى از قبيل: عيد فطر، عيد قربان، عيد غدير خم، عيد نوروز، سيزده‌بدر، جشن گندم، مراسم ازدواج ( شربت‌خوران، عقد‌کنان و غيره) و جشن تولد (بزرگان ديني) مى‌باشد که از دوران قديم و پيشين رايج بوده و در حال حاضر نيز با همان شيوهٔ خاص سنتى معمول و اجرا مى‌شود.
|
|
| در ميان ترکمنها، جشن (طوي)ها به جز عروسى و ختنه‌سوران اکثراً و کاملاً جنبهٔ مذهبى دارند و معمولاً به آن نوع جشن‌ها «بايرام» مىگويند مانند «قربان بايرام» (عيد قربان) آراز بايرام (عيد فطر) و نيز آخرين چهارشنبه ماه صفر يا چهارشنبه سياه که در پايان ماهى که در آن بلا زياد است، مراسمى برپا مىکنند. جشن «يا رمضان» به مناسبت نيمه رمضان و جشن «نيمه ماه شعبان» و «آق قوئين» نيز از اعياد مهمّ محسوب مى‌شوند. ذيلاً به مشخصات مهم‌ترين مراسم رايج در استان گلستان اشاره مى‌شود:
|
|
| اعياد ملي و مذهبى، استان چهارمحال وبختيارى
|
|
| بختيارى‌ها براى اعياد ملى و مذهبى به ويژه عيد نوروز و مراسم سيزده‌بدر و بزرگداشت تولد ائمهٔ اطهار و حضرت پيغمبر (ص) اهميت خاصى قائلند. محل چادرهاى خود را تغيير مىدهند و در محلى سبز و خرم که داراى آب کافى باشد، مستقر مى‌شوند. شب عيد در چادرهاى خود مى‌مانند، ولى روز اول عيد با لباس‌هاى مخصوص خود، کلاه‌هاى لرى را کج به سر گذاشته و به ديد و بازديد مى‌پردازند. بختيارى‌ها معتقدند لباس سياه عزا را حتماً بايد تا قبل از نوروز از تن در آورد، زيرا در غير اين صورت بارورى و نعمت از طايفه رخت برخواهد بست. روز سيزده فروردين (سيزده بدر) از گل‌ها صحرايى تاج گلى مى‌آرايند و بر روى مَشک دوغشان مى‌گذارند.
|
|
| اعياد ملي و مذهبى، استان كرمانشاه
|
|
| عيد نوروز، اعياد رمضان و قربان و غدير که جنبه ملى و مذهبى دارند، در سطح استان از دور زمان با آداب خاصى برگزار مى‌شود. مردم استان از ماه‌ها قبل عيد نوروز را تدارک مى‌بينند و معتقدند حضرت على بن ابيطالب (ع) در عيد نوروز به تخت خلافت نشسته است و از اين رو در اين مراسم دو جنبه ملى و مذهبى را در هم مى‌آميزند. تدارک مراسم عيد و خانه‌تکانى از هفتهٔ اول اسفندماه شروع مى‌شود و مردم با شور و شوق خاصى به پيشواز آن مى‌روند.
|
|
| عيد رمضان از اعياد مهم مذهبى است که در روز فطر باشکوه خاص برگزار مى‌شود: از طلوع صبح، دسته دسته اهالى براى نماز عيد عازم مساجد مى‌شوند و از بلندگوى مسجد بانگ اذان همه جا را فرا مى‌گيرد. پس از اتمام نماز عيد، به مصافه و حلال‌خواهى مى‌پردازند و به ذکر لااللّه لااللّه مشغول مى‌شوند. سپس در حلقه‌اى بزرگ که سراسر مسجد را در بر مى‌گيرد شخص خوش صدائى قصيده مى‌خواند و مابقى پس از اتمام هر بيت با اين بيت به او پاسخ مىگويند:
|
|
| مولاى صلّ و سلّم دائما ابدا
|
|
على جَيبک خيرالخلق کلِهُم
|
|
|
| سپس در گروه‌هاى چند نفرى براى عيد مبارکى عازم منازل مى‌شوند. شب قبل از عيد در خانه علما و اعيان، تا طلوع صبح به پخت و پز غذايى که به »کشکک» معروف است و از گوشت و گندم تهيه مى‌شود و شباهتى خاص به حليم دارد، مى‌پردازند و در صبح عيد با آن غذا از مهمانان پذيرايى مىکنند. عيد قربان نيز با همان تشريفات عيد فطر در تمامى نقاط برگزار مى‌شود، اضافه بر آنکه در اين روز اهل حق نيز نياز مىدهند. از جمله اعياد مهم ديگر روز تولد حضرت رسول اکرم (ص) است که بسى باشکوه در سراسر استان برگزار مى‌‌گردد و مولودى، مولودخوانى و اطعام مدعوين در منازل و مساجد، فضايى روحانى به اين ديار مى‌بخشد و گاهى تمام روزها و شب‌هاى ماه ربيع‌الاول را اهالى در مراسم مولوديه به سر مى‌برند. در عيد تولد حضرت على (ع) و عيد غدير نيز در خانقاه و تکايا، مساجد کرمانشاه و جمع خانه‌هاى اهل حق، حلقه ذکر دراويش قادريه و بانگ دف و نى، همچنين نواى دل‌انگيز تنبورنوازان اهل حق فضاى گذرگاه‌هاى شهر را پر مى‌کند.
|
