بازی در دو سال اول زندگی

توجه به اهميت بازى در رشد همه‌جانبهٔ کودک و تأثيرگذارى آن روى جنبه‌هاى مختلف جسمي، روانى و اجتماعي، پدران، مادران و تمام افرادى که با کودک و نوجوان سروکار دارند را وا مى‌دارند تا در تهيه و تدارک شرايط مناسب براى بازى کودکان، تلاش گسترده‌اى داشته باشند. با توجه به اينکه بيشترين تأثيرپذيرى کودکان از محيط در دوران کودکى است و اين دوره در شکل‌دهى شخصيت آيندهٔ کودک نقش بنيادى دارد لزوم توجه به بازى کودکان در جهت کمک به آنان بايد در اولويت اقدامات والدين باشد و در اين راه از آشنائى با مراحل رشد و نمو کودک گرفته تا تهيهٔ وسايل و لوازم بازى و مهمتر از آن ارتباط مداوم و مستمر با کودکان امرى ضرورى و واجب است.

کودک از لحظات آغازين تولد حرکات و فعاليت‌هائى از خود نشان مى‌دهد که نمودى از بازى است. زمانى با حرکت دادن دست و پا اقدام به بازى مى‌نمايد و زمانى هم با ايجاد سر و صدا. کودک در دورهٔ حسى - حرکتى يعنى دوره‌اى که توسط ژان پياژه سنين اول و دوم را شامل مى‌شود بازى مى‌نمايد و از جمله نخستين نشانه‌هاى بازى نوزادان همين حرکت‌هاى اوليهٔ دست و پا مى‌باشد. اين حرکت‌ها و جنبش‌‌هاى اوليه ابتدائى‌ترين فرم بازى کودکان مى‌باشد در اين بازى‌ها کودک با استفاده از دست و پا و لمس کردن و ساير اعمال توسعهٔ مهارت‌هاى حرکتى را شروع مى‌نمايد. مادرى که از کودک خود مراقبت مى‌نمايد در هر ارتباطى که با کودک برقرار مى‌نمايد کودک نيز بر اساس آن به ارتباط متقابل اقدام مى‌نمايد و از اين ارتباط به لذت مى‌رسد و در صورت کسب توانائى با حرکت مداوم درخواست لمس و تحرک بيشترى مى‌نمايد. برخى از کودکان از ايجاد اينچنين رابطه‌اى ناتوان مى‌باشند و اگر مادر در ايجاد ارتباط با کودک به اندازهٔ کافى خلاّقيت نشان ندهد کودک در آينده از لحاظ اجتماعى و عاطفى با مشکل روبه‌رو خواهد شد.

به مرور که کودک بزرگ مى‌شود فعاليت‌ها و حرکت‌هاى تصادفى و غيرارادى تبديل به حرکات مشخص‌تر و منظم مى‌شود و در اين رشد و توسعه مهارت‌هاى حرکتى و شناختي، مادر نقش اصلى و عمده‌اى را ايفاء مى‌نمايد بنابراين مادران به‌ويژه مادران جوان که هنوز در تربيت فرزند به چيرگى لازم دست نيافته‌اند بايد توجه نمايند که ارتباط مؤثر و مفيد و مداوم با کودک در سال‌هاى اول زندگى بسيار لازم و اساسى است و يک ضرورت مطلق تلقى مى‌شود.

و لذا در ارتباط با کودک خود بايد وقتى را براى بازى با آنها اختصاص دهيم چرا که موقعيت و عمل بازى بهترين فرصتى است که در آن موقعيت علاوه بر اينکه کودک خود را ابراز مى‌کند علائق، استعداد و نيازهاى او نيز مشخص مى‌شود.

'صميمت - Intimacy' به معنى نوازش و تماس جسمى بين کودک و مادر به‌ويژه در هنگام شير دادن، استحمام کردن و خواب به‌عنوان نياز برتر تلقى مى‌شود تأثير اين تحريک و نوازش به اندازه‌اى است که 'مازلو - Maslow , Abraham' آن را 'محرک ارجح' و هم‌رديف با آب و غذا و ساير نيازهاى فيزيولوژيک معرفى مى‌نمايد. اگر کودک به اندازهٔ کافى لمس بشود در مقابل آن تحريک شده، عکس‌العمل نشان مى‌دهد و همين عمل شيوهٔ کسب لذت و تجربه‌اندوزى براى کودک است. کودک از طريق بازى و تکرار اعمال لازم به تقويت عضلات خود اقدام مى‌کند بنابراين نبايد در سال‌هاى اول زندگى فقط به اين فکر باشيم که محل خواب راحتى براى کودک مهيّا کنيم گاهى اين محل‌هاى راحت و تختخواب نرم و آرام و به‌اصطلاح امن محل ايجاد ترس و دلهره براى کودک مى‌باشد.

در اين دوره، زمانى وجود دارد که کودک با اعمال و حرکات خود پدر و مادر را به وجد مى‌آورد گاهى به دنبال اسباب‌بازى يا توپ و تيله به راه مى‌افتد و يا صدائى از خود توليد مى‌کند اين توليد صدا مقدمهٔ تکلّم کودک است و مادر بايد در مقابل اين صداى کودک عکس‌العمل نشان داده و با او صحبت نمايد. صحبت مادر با کودک علاوه بر اينکه باعث رشد تکلم او مى‌شود، در ايجاد احساس ايمنى و سلامت فکرى او تأثير به‌سزائى دارد. در دورهٔ حسى - حرکتى کودک بايد با اسباب‌بازى هم برخورد داشته باشد چرا که نياز دارد بعضى از وسايل جديد را لمس کند، چنگ بزند، پرت کند و ... لذا در اين سنين پدران و مادران در فکر تهيهٔ اسباب‌بازى براى فرزندان خود باشند. اسباب‌بازى‌هاى ساده‌اى که شکستنى نباشند يا نبايد به اندازه‌اى کوچک باشند که توسط کودک بلعيده شوند. مواد ساده و کالاهاى موجود در خانه مى‌تواند براى کودک اسباب‌بازى باشد به‌ويژه آنهائى که توسط خود کودک کشف شود رضايت خاطرى براى او به همراه خواهد آورد. در تختخواب‌هاى کودک يا رورورک‌هاى مورد استفادهٔ آنها وسايلى مى‌گذارند که کودک با به حرکت درآوردن آن احساس نشاط مى‌نمايد و خود را به‌عنوان موجودى تأثيرگذار مى‌شناسد و براى خود وجود قائل مى‌شود. بايد دقت داشت تا زمانى که کودک با وسيلهٔ خاصى بازى مى‌نمايد نبايد اسباب‌بازى ديگرى در اختيار او گذاشته شود. اين امر ضمن اينکه مانع تفکر و وارسى کودک در کشف محيط مى‌باشد حس بدبينى و لجاجت را نيز در کودک بيدار مى‌نمايد. توپ و کاميون دو اسباب‌بازى هستند که جنبهٔ عمومى و همگانى دارند و در تمام فرهنگ‌ها و موقعيت‌هاى شهرى يا روستائى ديده مى‌شود و بيشترين رضايت را براى کودکان به دنبال دارند.

به‌طور کلى مى‌توان گفت که در دو سال اول زندگى دو نوع بازى وجود دارد که در نهايت سادگى مشاهده مى‌گردند اولى بازى اجتماعى بين مادر و کودک است که در آن کودک حرکات شاد مادر خود را تقليد مى‌نمايد دومين نوع بازى به کاوش و دستکارى و جستجوى ابتدائى محيط مربوط مى‌شود، جست و خيز و حرکات کودک در سنين اوليه جزء اين‌گونه بازى‌ها هستند. اين نوع حرکات از قانون کلى - جزئى مربوط به قوانين رشد تبعيت مى‌کند چرا که کودک در ابتدا با تمام قسمت‌هاى بدن خود و به‌صورت تصادفى و کنترل نشده به محرکات پاسخ مى‌گويد ولى به‌تدريج اين حرکات کلى با تبديل به پاسخ‌هاى دقيق و کنترل شده به مرحله‌اى مى‌رسد که کودک به توانائى راه رفتن دسترسى پيدا مى‌کند.