تخصصی کردن

شيوهٔ توليد و زندگى کشاورزى فاقد هرگونه پيچيدگى و مرزبندى در تقسيم مشاغل است. حتى در تقسيم جنسى کار نيز زنان يا مردان در امور يکديگر مداخله مى‌کنند. در حالى‌که طبيعت صنعت با همه کاره بودن عاملين توليد هماهنگى و تناسبى ندارد، يعنى تقسيم تخصصى کار و انتخاب افرادى که فقط توانائى انجام دادن کار مشخصى را داشته باشند، از ويژگى‌هاى ديگر نظام صنعتى است، که ضمن اينکه سرعت عمل در توليد، پرورش تخصصى توانائى‌ها، رشد خلاقيت‌ها، ابداعات و ابتکارات را شامل مى‌شود، پيامدهاى ضدارزشى را نيز در پى خواهد داشت.

تخصصى شدن توليد، فرهنگ حرفه‌اى تکنولوژى را در تصميم‌گيرى‌هاى اجتماعى - اقتصادى دخالت خواهد داد، به‌گونه‌اى که حتى در مواردى مسئولين رده‌هاى بالاى جامعه را تحت تأثير قرار مى‌دهد. متخصصين قبل از آنکه ارتباط فرهنگى بين تکنولوژى در دست تحقيق خود را مورد بررسى قرار دهند. با صرف هزينه‌هاى گزاف به مطالعه و اجراء روش‌ها و سيستم‌هاى توليد مى‌پردازد و توجه متخصص او را فقط به‌سوى توليد و عرضه مقوله مورد نظر سوق مى‌دهد نه بيشتر. بنابراين متخصصينى که ديد يکتانگر داشته باشند نمى‌توانند نقش سازنده‌اى را در ساختار اجتماعى خود ايفاء کنند، مگر آنکه به‌صورت گروهى و در ترکيب و ارتباط با ديگر متخصصين به کار بپردازند. بخشى از تعريف تشريحى تکنولوژى در نگهدارى و تعمير و مراقبت مستمر سيستم نهفته است.

بنابراين کارآئى واقعى سيستم تکنولوژى وقتى تحقق مى‌يابد که از تجهيزات، دانش و تجربه در زندگى مردم، با توجه به ارزش‌هاى شخصى و اجتماعى آنها، استفاده شود. به اين سبب است که کارفردى در نوآورى‌هاى تکنولوژيکي، بدون توجه به ديگر عوامل و فنون و جامعه و غيره، مفيديت نخواهد داشت. در تأييد اين مطلب يک پژوهشگر کانادائى خاطرنشان ساخته است که 'در صورتى‌که متخصصين ديدگاه‌هاى خود را وسيع‌تر نساخته و فعاليت‌هاى آنها را يکپارچه نکنند، ممکن است بيشتر به بحران محيطى کمک نمايند تا به حل مسائل آن' .

تخصص و تقسيم کار و به‌ويژه مکانيزه شدن توليد، ضمن اينکه آثار فزاينده‌اى بر توليد رشد و توسعه دارد، نيروى کار بسيارى را از گردش توليد خارج مى‌سازد و ميزان مهارت عمومى کارکنان را کاهش مى‌دهد. در اين مورد حتى تنزل مهارت تعميرکاران نيز مشاهده شده است. بدين ترتيب که پيش از اين تعميرکاران وسايل خانه يا ماشين‌ها به اصطلاح وسايل خراب شده مى‌پرداختند، ولى امروزه زحمت اين کار را به خود نمى‌دهند و ترجيح مى‌دهند که با تعويض وسيلهٔ خراب شده به اصلاح ابزار مورد تعمير بپردازند. بديهى است که فراوانى لوازم يدکى و عرضهٔ آن به بازار سبب کاهش توانائى‌ها و قدرت خلاقيت آنها مى‌شود.

به‌طور کلى آثار نامطلوب تخصصى شدن کار در سيستم تکنولوژى جديد شامل موارد زير است: ضعف ارتباطات انساني، با خود بيگانه شدن، انعطاف‌ناپذيرى انسان. حذف ارزش‌هاى اجتماعى ديرين، تفردگرائى و تنها شدن انسان، رشد بينش منفعت طلبي، کاربرد بخشى از اندام انسان مثل چشم، دست و پا و غيره در کار، انحصارى کردن دانش‌هاى تخصصي، حاکميت ارزش‌هاى متخصصين بر جامعه و فرهنگ و... خلاصه آنکه بنا به گفته مايکل پرتشوک، (Micheal Pertschuk)، 'فرهنگ مادر تسلط حرفه‌‌اى‌هاى متخصصين است که ما را مشترى مى‌دانند و سعى دارند تا بگويند ما چه نيازى داريم.