|
|
| غبارهائى که اندازهٔ آنها از نيم تا سه ميکرون باشند براى سلامتى خطرناک هستند زيرا مدتى پس از مواجهه، نوعى بيمارى ريوى به نام پنوموکونيوز به‌وجود مى‌آورند. اين بيمارى از راه کاستن از توانايى انسان کم‌کم سبب از کارافتادگى او مى‌شود. کاهش توانايى به‌علت فيبروز ريه و ديگر عوارض ريوى روى مى‌دهد. اثرهاى زيان‌بار غبارها براى ريه به‌چند عامل بستگى دارد؛ از اين قرار:
|
|
| - ترکيب شيميائى غبار
|
|
| - کوچکى آن
|
|
| - تراکم غبار در هوا
|
|
| - مدت مواجهه
|
|
| - وضعيت سلامتى شخصى که در معرض آنها قرار گرفته است. از اين‌رو مقادير حد آستانهٔ غبارهاى گوناگون متفاوت است. افزون بر اثرهاى سمّى غبار بر بافت ريه، عفونت‌هاى اضافه شده مانند سل هم بر الگوى پنوموکونيوزيس مى‌توانند تأثير بگذارند. مهم‌ترين بيمارى‌هاى ناشى از غبارها عبارتند از: سيليکوزيس، آنتراکوزيس، باسينوزيس، باگاسوزيس، آزبستوزيس و ريهٔ کشاورزان. چون هيچ درمانى براى پنوموکونيوزيس شناخته نشده است. لازم است پيش از پيشرفت بيمارى از آن جلوگير شود. شرح کوتاهى از اين بيمارى‌ها آورده مى‌شود.
|
|
|
|
| در بين بيمارى‌هاى شغلي، سيليکوزيس علت اصلى ناتوانى دائمى و ميرائى به‌شمار مى‌آيد. اين بيمارى در نتيجهٔ استنشاق غبارهاى داراى سيليسيوم آزاد يا دى‌اکسيد سيليسيوم (SiO2) به‌وجود مى‌آيد.
|
|
| در هند نخستين بار در معادن طلا گزارش شد و از آن پس بروز آن در صنايع ديگر هم کشف شده است؛ از جمله: صنعت معدن‌کاوى (زغال‌سنگ، ميکا، طلا، نقره، سرب، روي، منگنز و فلزات ديگر)، سفال‌سازى و سراميک‌سازي، سمباده‌کاري، خردکردن فلزات، کارهاى بنّائى و ساختماني، صنايع آهن و فولاد و چند صنعت ديگر.
|
|
| ميزان بروز سيليکوز به ترکيب شيميائى غبار، اندازهٔ ذرات آن، مدت مواجهه و آمادگى شخص بستگى دارد. هر چه تراکم سيلسيوم آزاد در غبار بيشتر باشد زيان‌آورتر است. ذراتى که بين نيم تا سه ميکرون هستند از همه بيشتر زيان دارند زيرا مى‌توانند به آسانى به درون ريه راه يابند. هر چه مدت مواجهه بيشتر باشد خطر بروز سيليکوز زيادتر است. معلوم شده که دورهٔ پنهانى بيمارى از چند ماه تا شش سال پس از تماس متفاوت است و اين تفاوت به‌عوامل نام برده بستگى دارد.
|
|
| ذرات استنشاق شده به‌وسيلهٔ بيگانه‌خوارها خورده مى‌شوند. اين ياخته‌ها در مجارى لنف متراکم و سبب بسته‌شدن آنها مى‌شوند. از نظر آسيب‌شناختى سيليکوز به يک فيبروز گرهي متراکم مشخص مى‌شود که گره‌هاى تصلبى آن سه تا چهار ميلى‌متر قطر دارند. و از نظر بالينى آغاز بيمارى پنهانى است، برخى از نشانه‌هاى زودرس بيمارى عبارتند از: سرفه‌هاى تحريلي، تنگى‌نفس به‌هنگام کار و درد در قفسهٔ سينه. در مراحل پيشرفته‌تر بيمارى کاهش ظرفيت کلى ريه (TLC) زياد ديده مى‌شود. پرتونگارى ريه منظرهٔ توفان برف snow storm را در زمينهٔ ريه‌ها نشان مى‌دهد. سيليکوز يک بيمارى پيش‌رونده است و آنچه بيشتر اهميت دارد آن است که مبتلايان به سيليکوز مستعد ابتلاء به سل ريوى هستند اين حالت به نام سيليکوتوبروکولوزيس ناميده مى‌شود. در سال‌هاى اخير در مورد اين که سيليکوتوبرکولوزها بيماران در واقع سلى يا تنها سيليکوزى هستند ترديدهائى بروز کرده است، زيرا خلط اين بيماران به‌ندرت باسيل سل نشان مى‌دهد و کودکان و زنان مبتلا به سيليکوتوبرکولوزى‌ها به سل مبتلا نمى‌شوند و کالبدشکافى اين بيماران نشانه‌اى از وجود سل به‌دست نداده است اما نشان داده که آنها تنها مبتلا به سيليکوز بوده‌اند. شواهد پرتونگارى در هر دو بيمارى به‌اندازه‌اى همانند است که مى‌توان يک بيمار مبتلا به سيليکوز ريه را با بيمار مبتلا به سل ريوى اشتباه کرد. هنوز بايد صبر کرد تا پاسخ نهائى به اين پرسش معلوم شود.
|
|
| سيليکوز هيچ درمان کارسازى ندارد. دگرگونى‌هاى فيبروزى پيشتر به‌وجود آمده بازگشت‌پذير نيستند. تنها راه مراقبت از سيليکوز (اگر چه به از بين‌رفتن آن نمى‌انجامد) عبارت است از:
|
|
| ۱. مبارزهٔ جدّى با غبار مانند کم کردن غبار، محصور کردن کامل غبار، جدا کردن آن، سمباده‌کارى با آب، مسکن و خانه‌دارى خوب، تدابير ايمنى شخصي؛
|
|
| ۲. معاينهٔ پزشکى منظم براى کارگران.
|
|
|
|
| پيش از اين گمان مى‌رفت که آنتراکوزيس اثر بيمارى‌زائى ندارد، ولى مطالعات اخير نشان داده که پنوموکونيوز کارگران معادن زغال دو مرحلهٔ کلى دارد؛
|
|
| ۱. مرحلهٔ اول که پنوموکونيوز ساده ناميده مى‌شود همراه با نقيصهٔ تنفسى سبک است. بروز اين مرحله مى‌تواند تا دوازده سال پس از مواجهه به تأخير افتد؛
|
|
| ۲. ويژگى مرحلهٔ دوم تصلب پيشروندهٔ سريع (Progressive Massive Fibrosis (PEF است که موجب ناتوانى تنفسى شديد و غالباً سبب مرگ زودرس مى‌شود. پس از آنکه زمينهٔ پنوموکونيوز ساده در يک کارگر معدن زغال فراهم شد، بدون مواجههٔ اضافى با زغال ممکن است تصلب پيشروندهٔ وسيع ايجاد شود. از ديدگاه همه‌گيرى‌شناسى خطر مرگ در کارگران معادن ذغال نزديک به دو برابر مردم عادى است.
|
