هیپرپاراتیروئیدی ثانویه و ثالثیه

در هيپرپاراتيروئيدى ثانويه، ميزان ترشح هورمون پاراتيروئيد در پاسخ به کاهش غلظت پلاسمائى کلسيم يونيزه، افزايش پيدا مى‌کند. کلسيم يونيزه معمولاً به‌علت بيمارى کليوى يا سوءجذب افت پيدا مى‌کند، که اين به هيپرپلازى سلول اصلى منتهى مى‌شود. در صورتى‌که هيپرپاراتيروئيدى ثانويه عارضهٔ بيمارى کليوى باشد، سطح فسفر سرم معمولاً بالا است، در حالى‌که در سوءجذب، استئومالاسى يا راشى‌تيسم، سطح فسفر سرم غالباً پائين يا طبيعى است. هيپرپاراتيروئيدى ثانويه همراه با استئوديستروفى يک عارضهٔ شايع - هرچند نه هميشگى - همودياليز است. عوامل مؤثر در استئوديستروفى کليوى عبارتند از: ۱. احتباس فسفات ثانويه به‌علت کاهش تعداد نفرون‌ها؛ ۲. هيدروکسيله نشدن ۲۵-هيدروکسى ويتامين D به متابوليت بيولوژيک فعال ۲۵ و ۱-دى‌هيدروکسى ويتامين D، به‌دليل نبود کليه يا عدم توانائى کليه‌هاى بيمار، که باعث مى‌شود جذب کلسيم از روده‌ها کاهش پيدا کند۳ ۳. مقاومت استخوان نسبت به هورمون پاراتيروئيد؛ و ۴. افزايش غلظت کلسى‌تونين سرم. تغييرات اسکلتى حاصل، شبيه به تغييرات ناشى از هيپرپاراتيروئيدى اوليه، و در اغلب موارد شديدتر است.

بيشتر مبتلايان به هيپرپاراتيروئيدى ثانويه ممکن است با درمان داروئى بهبود پيدا کنند. حفظ غلظت سرمى کلسيم و فسفر در حدود طبيعى به‌هنگام انجام همودياليز و درمان با ويتامين D، ميزان بروز بيمارى استخوان را به‌ شدت کاهش داده است.

گاهى از اوقات در هيپرپاراتيروئيدى ثانويه، غدد پاراتيروئيد هيپرپلاستيک، اتونوم مى‌شوند (هيپرپاراتيروئيدى ثالثيه). در هيپرپاراتيروئيدى ثالثيه، درمان جراحى بايد زمانى انجام شود که کليه اقدامات داروئى از جمله درمان با ويتامين D، تجويز مکمل کلسيم و متصل‌کننده‌هاى فسفر بى‌نتيجه باشد.

انديکاسيون‌هاى جراحى عبارتند از: ۱. حاصلضرب کلسيم در فسفر بيش از ۷۰ باشد؛ ۲. بيمارى و درد شديد استخوان، ۳. خارش و ۴. کلسيفيکاسيون وسيع بافت همبند. در بيشتر مبتلايان به هيپرپاراتيروئيدى ثانويه که به پاراتيروئيدکتومى نياز پيدا مى‌کنند سطح سرمى PTH بسيار بالا است، در حالى‌که در بيمارى استخوان ناشى از آلومينيوم، ممکن است درد استخوان با هيپرکلسمى همراه باشد ولى سطح PTH طبيعى و يا تنها اندکى افزايش يافته است. در استئوديستروفى کليوي، غالباً به‌دنبال پاراتيروئيدکتومى ناکامل، هيپوکلسمى شديدى رخ مى‌دهد، که علت آن 'گرسنگى استخوان‌ها' و کاهش ترشح هورمون پاراتيروئيد است.