براى جمع‌آورى اسپرم از واژن مصنوعى استفاده مىکنند. اساس واژن مصنوعى بر اين خاصيت استوار شده است که بتواند جايگزين واژن طبيعى گرديده و با به‌کار بردن آن دام نر حالت عادى جفتگيرى طبيعى را احساس نمايد و عمل انزال صورت گيرد. شرايطى که در واژن مصنوعى بايد موجود باشد عبارتند از:
- حرارت: حرارت واژن مصنوعى بايد تقريباً معادل درجهٔ حرارت واژن دام ماده باشد.
- فشار: فشارى که در حين عمل اسپرمگيرى به آلت حيوان نر وارد مىشود بايد تقريباً معادل فشارى باشد که در واژن طبيعى وارد مىشود.
- لغزندگى: داخل واژن مصنوعى بايد کمى لغزندگى داشته باشد تا پنيس حيوان به‌راحتى بتواند در آن داخل شود.
- ابعاد واژن مصنوعى بايد متناسب با آلت دام نر باشد.
آزمايش اسپرم
براى اينکه عمل تلقيح مصنوعى با موفقيت انجام بگيرد، اسپرم رقيق شده‌اى که براى تلقيح استفاده مىشود بايد داراى تعداد کافى اسپرماتوزوئيد زنده و فعال باشد. بدين جهت قبل از رقيق کردن اسپرم بايد آن را مورد ارزيابى قرار داد تا بتوان با توجه به تعداد اسپرم فعال و زنده نسبت رقيق کردن را مشخص نمود.
رقيق کردن اسپرم
علت و مزاياى رقيق کردن اسپرم به‌شرح زير است:
۱. حجم اسپرم را زياد مى‌کند.
۲. باعث مىشود با يک مرتبه اسپرمگيرى بتوان تعداد بيشترى از دام‌هاى ماده را بارور ساخت.
۳. اسپرماتوزوئيد در محيط رقيق شده زندگى خود را بهتر حفظ مىکنند.
۴. تغييرات ناگهانى درجهٔ حرارت بر روى آنها کمتر مؤثر واقع مىشود.
۵. حفظ، نگهداري، انجماد و حمل آنها به نقاط دور دست امکان‌پذير مىشود.
نگاهدارى اسپرم
در شرايط عادى دورهٔ زندگى اسپرماتوزوئيدها خيلى کم است. با رقيق کردن اسپرم عمر اسپرماتوزوئيدها نسبتاً طولانى مىشود. در حرارت معمولى اسپرماتوزوئيد‌هاى رقيق شده بيش از چند ساعت زنده نخواهند ماند، به‌تدريج ضعيف شده و از بين مى‌روند. در عمل براى طولانى‌تر کردن عمر اسپرماتوزوئيدها اسپرم را خنک مىکنند. در اثر خنک کردن علاوه‌بر اينکه عمر اسپرماتوزوئيدها بيشتر مىشود، از رشد و تکثير باکترى‌هاى موجود در اسپرم نيز جلوگيرى مىشود. اسپرم رقيق و خنک شده را در حرارت بين (۵±) الى (۴±) درجه سانتى‌گراد به‌مدت ۴ روز مى‌توان نگهدارى کرد؛ ولى معمولاً پس از ۲۴ ساعت از قدرت بارورى آن کم مىشود. اگر قرار است اسپرم به‌مدت طولانى نگهدارى بشود بايد اسپرم را منجمد نمود.
تلقيح مصنوعى اسپرم
تلقيح اسپرم عبارت از قرار دادن اسپرم رقيق شده در گردن رحم دام مادهٔ فحل مى‌باشد (شکل تلقیح مصنوعی در گاو). براى انجام اين عمل دام بايستى فحل باشد. براى تشخيص فحلى در حيوانات ماده از روش‌هاى گوناگون استفاده مىکنند، خود حيوان در موقع فحلى علائمى از خود بروز مى‌دهد.
علائم فحلى
علائم فحلى در تمام حيوانات اهلى تقريباً يکسان است ولى ممکن است در رفتار آنها تغييراتى ديده بشود.
