مشخصه‌های عمومی

شترمرغ بزرگترين پرنده موجود در کره زمين است. شترمرغ‌هاى کنونى برخلاف اجداد آنها، به‌دليل داشتن پر و بال‌هاى رشد نکرده توانائى پرواز را ندارند. اين کمبود با داشتن پاهاى قوى جبران شده و آنها را قادر مى‌سازد با سرعتى معادل ۶۰ کيلومتر در ساعت بدوند و سرعت آنها را تا زمانى بيش از ۱۰ دقيقه حفظ کنند. شترمرغ تنها پرنده‌اى در جهان است که فقط ۲ انگشت از ۴ انگشت اصلى را دارا مى‌باشد که آنها را انگشت‌هاى سوم و چهارم مى‌نامند. اين مشخصه باعث تمايز شترمرغ‌ها از انواع ديگر سينه‌پهن‌ها که شه انگشت دارند، (به استثناء کيوى که ۴ انگشت دارد) مى‌شود.

انگشت سوم کوچکتر بوده و به‌طرف خارج پا قرار گرفته و با روند رو به زوالش تنها نقش تعادلى را برعهده دارد. انگشت چهارم که در داخل قرار گرفته بزرگ و پهن بوده و در زير داراى يک پينه بالشتکى و فنرى پهن مى‌باشد که در انتها به يک چنگال به‌طول تقريبى ۷ سانتى‌متر ختم مى‌شود. اين اندام‌هاى به انضمام پاهائى قوى به شترمرغ قدرت پرتاب يکى از خطرناک‌ترين لگدها را مى‌دهد.

از آنجا که شترمرغ به طرف جلو و پائين لگد مى‌زند مطمئن‌ترين جهت براى گرفتن شترمرغ از جوانب و عقب است.

تشخيص شترمرغ‌هاى ماده و نر بالغ به‌سادگى از روى پر و بال سياه نرها و پرهاى قهوه‌اي، خاکسترى ماده‌ها و نيز اندازه متفاوت بدنشان (اختلاف ظاهرى وابسته به جنس Sexuel dimophism) امکان‌پذير است.

در فصل جفتگيرى رنگ منقار اطراف چشم‌ها و پوست استخوان‌هاى پاس شترمرغ نر (استخوان مچى - قلمى Tarsometatarsus) تغيير کرده و قرمز رنگ مى‌شود به‌دليل ترشح هورمون از بيضه‌ها مى‌‌باشد. عدم وجود پر و بال سياه در شترمرغ‌هاى ماده نيز در اثر ترشح هورمون‌هاى تخمدان است. مشکلات رنگدانه‌اى مثل زالى (Albinism)، در شترمرغ‌ها نادر مى‌باشد.

بعد از عقيم کردن شترمرغ‌هاى نر، رنگ قرمز محو مى‌شود و پس از برداشت تخمدان به روش جراحى در شترمرغ‌هاى ماده پرهاى سياه رشد مى‌کنند.

شترمرغ نر داراى آلت تناسلى است که برخلاف اکثر پرندگان مى‌تواند به بيرون هدايت شود. آلت تناسلى نر به هنگام دفع منبسط مى‌شود. شترمرغ‌هاى ماده داراى دو تخمدان مى‌باشند که تنها تخمدان چپ کاملاً تکامل يافته و فعال بوده و تخمدان راست تحليل يافته است.

باد کردن و قطور شدن گردن و ايجاد صداهاى مربوط به جفتگيرى از علائم جنسى شترمرغ‌هاى نر مى‌باشد که Brehm آن را چنين توصيف کرده است:

'باد کردن گردن همراه با توليد صداهاى عجيب توسط شترمرغ نر هنگام ابراز علاقه به يک شترمرغ ماده يا در زمان مبارزه با يک پرنده نر ديگر توليد مى‌شود. اين صداها که بيشتر در فصل جفتگيرى توسط نرها ايجاد مى‌گردند، گاهى اوقات و معمولاً در هنگام شب بدون هيچ علت مشخصى توليد مى‌شوند. هلندى‌هاى ساکن منطقه کيپ Cape آفريقاى جنوبى اين صداى خاص را 'Brooming' مى‌نامند. ايجاد اين صداى گرفته تنها در هنگام سکون انجام مى‌گيرد. اين صدا، نوائى نرم و خاص بوده که تشخيص محل توليد آن کارى بس دشوار است. هر تک صدا شامل ۳ نت مشخصى يعنى ۲ نت کوتاه و ۱ نت بلند مى‌باشد. منقار پرنده همچنان بسته بوده و بازدمى وجود ندارد. گردن شترمرغ در هنگام ايجاد هر صدا خصوصاً در هنگام اداى نت سوم باد مى‌کند. اين صدا که در سکوت شب، غيرطبيعى و ترسناک مى‌شود در طبقه‌بندى اقسام صداها يا فريادها قرار نمى‌گيرد. توليد صداهاى ديگر اعم از زوزه کشيدن به هنگام خشم، غرغره‌هاى آهسته در زمان ترس و يک فرياد کوتاه و تيز جهت اعلان خطر در نزد هر دو جنس مشاهده مى‌گردد. پرندگان غيربالغ در دوره‌هاى مختلف رشد، يک صداى پيچشي، نافذ و در عين حال غم‌انگيز توليد مى‌کنند' .

شترمرغ‌هاى نر وحشى اغلب داراى هرمى متشکل از يک شترمرغ ماده اصلى و چندين شترمرغ مادهٔ فرعى مى‌باشند. در طول فصل جفتگيرى در مزارع پرورش شترمرغ، پرندگان به‌صورت جفت يا سه‌تائى (يک نر، دو ماده) و يا گروهى در گله نگهدارى مى‌شوند.

لانه شترمرغ، گودالى کم عمق در زمين است که با ناخن‌هاى قدرتمند شترمرغ نر حفر مى‌گردد. در شرايط مناسب شترمرغ يک روز در ميان تخم مى‌گذارد. در يک کلاچ Cluth، (شامل يک سرى تخم است که به‌طور مداوم و بدون وقفه توليد مى‌شود). طبيعى تعداد تخم به ۱۲ تا ۱۸ عدد مى‌رسد. اما در صورت برداشتن تخم‌ها از لانه، شترمرغ ماده به تخم‌گذارى خود ادامه مى‌دهد. از آنجائى‌که بارورى تخم با افزايش تعداد تخم گذاشته شده کاهش مى‌يابد لذا پرورش‌دهندگان، فصل تخم‌گذارى شترمرغ را در حد ۴۰ عدد تخم محدود مى‌نمايند.