نمودار رشد (The Growth Chart)

نمودار رشد يا جادهٔ سلامتي (که نخستين بار توسط ديويد مورلى (David Morely) طرح‌ريزى و سپس توسط W.H.O در آن تغييراتى داده شد) يک نمودار ديدارى از رشد و تکامل جسمى است. اين نمودار نخست براى پيگيرى وضع کودک در طول زمان (پايش رشد) طرح‌ريزى شده تا بتوان دگرگونى‌هاى رشد را در يک مدت تفسير کرد. تنها يک‌بار اندازه‌گيرى وزن کودک و ثبت آن نشانهٔ مشخصات کودک در همان يک لحظه است و دربارهٔ چگونگى وزن کودک (افزايش وزن، ثابت بودن يا کاهش آن) اطلاعى به‌دست نمى‌دهد. از اين‌رو وزن‌ کردن متوالى کودک ضرورى است. بايد وزن کردن کودک هر چه زودتر از ابتداى تولد و پس از آن آغاز و انجام شود تا بتوان پيشرفت رشد را تفسير کرد.

آرمانى آن است که کودک در سال نخست زندگى حداقل ماهى يک‌بار، در سال دوم هر دو ماه يک‌بار و پس از آن هر سه ماه يک‌بار، تا پنج يا شش سالگى وزن شود. سه سال نخست دورهٔ بسيار حساس و بحرانى است. ولي، افزون بر اين برنامه بايد هر کودک در هر بار مراجعه به مرکز خدمات بهداشتى به هر علت که باشد وزن و در برگه‌ٔ نمودار رشد نشانه‌گذارى شود، به‌خصوص اگر کودک بيمار شده باشد. با نشانه‌گذارى وزن کودک در برابر نشانهٔ سن او به‌طور ماهانه منحنى رشد کودک، يعنى وزن به‌ازاء سن به‌دست مى‌آيد. هر کودکى بايد يک برگهٔ نمودار رشد خود داشته باشد.

توجه به اين نکته اهميت دارد که در نمودار وزن به‌ازاء سن، قد او در نظر گرفته نمى‌شود، زيرا وزن براى شناخت رشد وسيلهٔ حساس‌ترى است و هر گونه انحراف وزن از هنجار را به آسانى مى‌توان با مقايسهٔ منحنى وزن کودک با خَمِ استاندارد شناسائى کرد. کودک ممکن است وزن از دست بدهد ولى از قد او چيزى کم نمى‌شود. خلاصه آنکه نمودار رشد وسيله‌اى ساده و ارزان براى پايش افزايش وزن و در واقع پايش سلامت کودک در طول زمان است.

کشورهاى مختلف براى کاربرد عادى انواع متعدد نمودار رشد را به‌کار مى‌گيرند. بعضى نمودارها تنها دو منحنى مرجع ولى بعضى ديگر تا پنج خَمِ مرجع دارند. سازمان جهانى بهداشت در سال‌هاى اخير که کوشش کرده که نمودارهاى رشد و منحنى‌هايِ مورد استفاده در سراسر جهان را يکسان کند.

نمودار رشد سازمان جهانى بهداشت W.H.O

پيش‌الگوى نمودار رشد (خانگي) در شکل زير نشان داده شده، اين الگو دو منحنى مرجع دارد، منحنى بالايى نشان‌دهندهٔ ميانهٔ وزن (پنجاهمين سدک) (50th Percentile) پسران (که کمى بيشتر از ميانهٔ وزن دختران است، و منحنى پائينى نشان‌دهندهٔ سومين سدک دختران (کمى کمتر از سومين سدک پسران) است ، و با اين ترتيب نمودار سازمان بهداشت جهانى را مى‌توان براى هر دو سن به‌کار برد. فاصلهٔ بين دو منحنى رشد در شکل زير را راه سلامتي مى‌نامند. راه سلامتى دربرگيرندهٔ منطقهٔ هنجار براى بيشتر جوامع است، يعنى منطقه‌اى است که وزن نود و پنج درصد کودکان سالم و هنجار که به‌عنوان مرجع به‌کار گرفته مى‌شود، در اين منطقه قرار مى‌گيرد. هر گاه رشد کودک عادى باشد خط رشد او بالاتر از خم سومين صدک و به موازات راه سلامتي پيش مى‌رود. جهت رشد بيش از وضعيت نقاط وزن نسبت به خط اهميت دارد. اهميت جهتِ خَمِ رشد در شکل نشان نمونهٔ منحنى رشد تهيد شده توسط W.H.O. پهن شدن يا پائين افتادن خَمِ وزن کودک نشانهٔ نارسائى رشد است که خود نخستين نشان سوءتغذيهٔ پروتئين انرژى است و مى‌تواند چند هفته تا چند ماه بيش از نشانه‌هاى بالينى روى دهد. چنين کودکى نياز به مراقبت ويژه دارد. هدف از مراقبت کودک حفظ وزن کودک در بالاى خم سومين سدک است.

نمونهٔ منحنى رشد تایيد شده توسط W.H.O.

وزن (کیلوگرم)	سن (ماه)
	4-2	9-7	14-12	26-24
2-0	سر را بالا نگه می‌دارد.
3-2		بدون کمک می‌نشیند.
6-4			راه می رود.
10-7				جمله کوتاه می‌گوید.