تأثیر نامطلوب جهانگردی بر طبیعت

هر چند جهانگردى به مراتب کمتر از آنچه معروف است به طبيعت صدمه مى‌زند، بايد اذعان کرد که امروزه اين فعاليت که نوعاً بدون قانونمندى است و به‌گونه‌اى لجام‌گسيخته جريان دارد، عامل مهم تخريب چشم‌اندازهاى طبيعي، دامنهٔ کوه‌ها، سواحل رودها و درياها، جنگل‌ها و شهرها است. در حال حاضر به نام 'آزادى فردي' ، ساختن انبوه خانه‌هاى ييلاقى را در کرانهٔ ساحل‌ها، در دل جنگل‌ها، دامنهٔ کوه‌ها، با هر نوع مصالحى و به هر شکلي، در وضعيتى آشفته، بى‌قاعده و ضابطه و عارى از هرگونه عنصر زيبائى يا سازگارى با طبيعت، مجاز مى‌شمرند و بدين‌سان منظره‌هاى دلفريب طبيعى را ويران مى‌سازند و زمينهٔ آلودگى محيط را فراهم مى‌کنند. با جاده‌سازى در دل جنگل‌ها که مستلزم قطع درختان تناور است سکون و آرامش زيستگاه حيوانات را بر هم مى‌زنند و با عبور هزاران خودروى حامل جهانگرد محيط شفابخش جنگل‌ها را با گازهاى آلاينده ويران مى‌سازند.

اثر جهانگردى بر ساحل دريا و کرانهٔ رودها

امروزه بسيارى از جزاير زيبا و سواحل رويائى درياى مديترانه به سبب هجوم جهانگردان، طبيعت آرام و دلنشين خود را از دست داده‌اند.

تام هريسون ابراز نگرانى مى‌کند که شايد جزيره‌هاى پاک که سرشار از ثروت‌هاى باستان‌شناسى و ماقبل تاريخى است، در اثر هچوم جهانگردان به سرنوشت ديگر جزاير پراکنده در اقيانوس آرام گرفتار آيند. او مى‌گويد: 'به‌ رغم بروز آشفتگى‌هائى در گذشته و با وجود محدوديت‌هاى کنوني، ما در اينجا يک نظام طبيعى واحدى داريم که چه از نظر طبيعى و چه از حيث برخوردارى از مجتمع‌هاى فرهنگى ممتاز داراى منافع بسيار است. پيشنهاد مى‌کنم پژوهش‌هاى وسيعي، که از حمايت عمومى دولت شيلى برخوردار باشد، صورت گيرد. هرچند توجه به محافظت از ميراث باستاني، و ماقبل تاريخى جزيره لازم است، اما بايد به بررسى مسائل زييست‌محيطى آن توجه خاص نمود، به‌ويژه توجه به اينکه طرح‌هائى براى بناى مهمانسراها، مراکز تفريحى و مجتمع‌هاى جهانگردى در منطقه‌ائى چنين دل‌انگيز و باشکوه و اينگونه 'متفاوت' و تاکنون دست‌نخورده، در حال تدوين است. زيرا جاى تأسف خواهد بود اگر با اين قبيل آمايش‌ها براى استقبال از جهانگردان، حتى يک متر مربع از آن ضايع شود.

از زمانى‌که بهره‌بردارى جهانگردى از اين جزاير شروع شده است نيروى غيرقابل مقاومت گسترش جهانگردي، عميقاً توازن فيزيکى ـ طبيعى را به سبب ايجاد تأسيسات و قرارگاه‌هاى انسانى در اين مناطق برهم زده است، مناطقى که تاکنون غيرمسکونى يا چندان مسکونى نبوده‌اند.

در بلژيک و فرانسه به سبب هجوم جهانگردان و ايجاد تأسيسات موردنياز شاهد تخريب مناظر دريائى و ساحلى آنان هستيم. سواحل بلژيک به طول ۶۲ کيلومتر پوشيده از ماسه‌هاى نرم و تپه‌هاى شنى زيبا بود و تنها چند بندر کوچک ماهيگيرى و بندر تجارى استاندار (ostande) دربر داشت. جهانگردى از پايان سدهٔ نوزدهم در اين سواحل گسترش يافت. به سبب نيروى پرفشار اين پديدهٔ جديد (جهانگردي)، بدون بررسى و مطالعهٔ جامع و ارزيابى برنامه‌ها، زيرساخت‌هاى گوناگونى ايجاد شد. به‌ زودى مهمانسراها و شبانه‌روزى‌ها و وخانه‌هاى بسيارى در کرانهٔ دريا و بر روى برجستگى‌هاى طبيعى بنا شد. تعداد زيادى از تپه‌هاى شنى طبيعى نابود شد، اما به سبب نزديکى به دريا و وسعت مد دريا در سواحل درياى مانش، امنيت ايستگاه‌هاى گرمابه‌اى به خطر افتاد. براى مقابله با اين وضع، سدهائى از سنگ ساخته شد. اين سدها علاوه بر نقشى که در محافظت از بناهاى ساحلى در برابر هجوم آب داشت، مورد بهره‌بردارى کسانى‌که براى گذراندن تعطيلات مى‌آيند نيز قرار مى‌گيرند.

ساختن اين سدها توازن طبيعى سواحل شنى را که دائماً با دريا ماسه مبادله مى‌کردند برهم زد و به تهى شدن سواحل از ماسه منجر شد. از سوى ديگر جاده‌اى در طول ساحل کشيده شد که همهٔ تأسيسات جهانگردى را به هم متصل مى‌کرد. به‌دليل توسعهٔ بى‌رويه ساختمان‌سازى در کرانهٔ ساحل، خانه‌هائى در کنار اين جاده کم‌کم به‌حدى به‌سوى تپه‌هاى شنى کشيده شدند که ساحل ميان دو ديوار قرار گرفته است.

مدت سى سال است که توسعهٔ جهانگردى در فرانسه نيز، غنى‌ترين و متنوع‌ترين محيط‌هاى طبيعى و ظريف‌ترين و حساس‌ترين نقاط را به‌ويژه در مناطق ساحلى و کوهستاني، تحت نفوذ خود درآورده است.

'جهانگردى علت اصلى گسترش شهرسازى تماشائى و عجيب در نواحى ساحلى است. در فرانسه، آهنگ رشد ساختمان‌سازى در بخش‌هاى ساحلى سه برابر بيشتر از ميانگين ملى است. ۱۲ درصد از کل بناهاى تازه در فرانسه در نواحى ساحلى ايجاد مى‌شود. ميزان جمعيت که در نواحى مزبور و در فصل زمستان اندکى بيشتر از ۶/۶ ميليون نفر است، در تابستان از ۱۳ ميليون نفر تجاوز مى‌کند.*

* ادوار بونفو، آشتى انسان و طبيعت، ترجمهٔ صلاح‌الدين محلاتي، تهران، مرکز نشر دانشگاهي، ۱۳۷۵، ص ۱۴۰.

ساختمان‌ها و ساختارهاى زيربنائى حمل و نقل، خشکاندن نقاط مرطوب ساحلي، نابودى فعاليت‌هاى سنتى براى ايجاد ايستگاه‌هاى جهانگردي، موجب عدم تعادل و توازن در محيط شده و آشيانه‌هاى جانداران بومى را ويران کرده است.

در ناحيهٔ پرونس ـ کوت‌دازور (cote d'Azur ـ Province)، چهل و دو درصد از ساحل به زير ساختمان رفته است، اما در بخش آلپ‌هاى ماريتم (Maritimes ـ Alpes) هشتاد درصد از ساحل به تأسيسات جهانگردى اختصاص داده شده است!

گسترش ورزش‌هاى آبى (اسکى روى آب، ماهيگيري، صيد حيوانات دريائي) توسط مسافران در فصل تعطيلات، بدون شناخت پيشين و صرفاً از روى تفريح، از جمله عواملى هستند که موجب کاهش گونهٔ جانوران آبزى مى‌شوند. البته نبايد آثار ويرانگر آلاينده‌ها و پس‌آب‌هائى را که انبوه جمعيت جهانگرد توليد مى‌کند و اغلب مستقيماً به آب‌هاى ساحل ريخته مى‌شود از نظر دور داشت.

جهانگردان و مسافران با سکونت در سواحل درياها و رودخانه‌ها و با ريختن زباله در ساحل‌ها آنها را به زباله‌دانى تبديل مى‌کنند. تعميرکاران خودرو و تعويض روغنى‌ها مواد زايدى مانند روغن‌هاى سوخته، صافى‌هاى روغن يا هوا، لاستيک‌هاى فرسوده و... را در کرانهٔ آب‌ها مى‌ريزند. جهانگردان نيز از ريختن پس‌مانده‌هاى موادغذائي، ظروف پلاستيکي، پوشک بچه، دستمال‌کاغذي، کيسه‌هاى پلاستيکي، قوطى‌هاى خالى نوشابه و کنسرو و خلاصه هرگونه مواد زايد و زباله اِبائى ندارند. آلودگى آب سواحل، کثيفى آب رودخانه‌ها و درياچه‌ها پس از حتى يک روز تعطيل دليلى بر اين مدعا است.

سواحل درياى مازندران، در ايام تابستان که فصل سير و سياحت است يا کرانهٔ رودخانه‌هاى کرج، جاجرود، سفيدرود و... در پايان روز تعطيل از زباله‌هائى که 'فرآوردهٔ' مسافران و گردشگران است انباشته مى‌شود.