فراهم بودن عناصر غذائی

به‌طورکلى فراهم بودن عناصر غذائي، بيشتر از مقدار مطلق آن، وضع عناصر غذائى گياهى را تعيين مى‌کند. واکنش (pH) خاک، عامل عمده مؤثر در محلوليت و همين‌طور فراهم بودن عناصر غذائى گياهى است. اغلب عناصر غذائى در pH بين ۶ و ۷ فراهم‌تر هستند. در خاک‌هاى قليائى عناصر کلسيم يا منيزيم، پتاسيم و موليبدن بيشتر فراهم بوده، درحالى‌که روي، منگنز، و بُر کمتر قابل دسترس هستند. در خاک‌هاى زياد اسيدي، آهن، منگنز و آلومينيوم محلول ممکن است به مقدار سمى افزايش يابد. خاک‌هاى آهکى پدرزول (که در زير جنگل و مناطق شستشو شده تشکيل شده‌اند) غالباً موجب کمبود بر، به‌خصوص در يونجه، که نياز زيادى به آهک دارد، مى‌گردند. مصرف کود ازته زياد، که در گياهان خانوادهٔ گندميان مانند ذرت يا گندم معمول است، باعث کاهش اسيديته شده و ممکن است موجب سميت آلومينيوم، اشباع‌بازى پائين و کمبود کلسيم، منيزيم و پتاسيم گردد. نيتريفيکاسيون (Nitrification)، کودهاى ازته، علت اصلى ايجاد خاک‌ها اسيدى کشاورزى مى‌باشد. و کمبود کلسيم و منيزيم و پتاسيم به‌طور عموم به استفاده زياد از کودهاى ازته مربوط مى‌شوند.

ديگر علت اصلى غيرقابل دسترس بودن عناصر، عدم تحرک آنها توسط ميکروب‌ها (Immobilization)، مى‌باشد (آلى شدن توسط ميکروب‌‌ها). آلى شدن ازت به‌وسيلهٔ ميکروب‌ها، نتيجه عمومى اضافه شدن مقدار زياد باقى‌مانده‌هاى گياهى يا نسبت کربن به ازت (C/N)، بالا مى‌باشد (ساقه‌هاى ذرت يا خاک اره). همين‌طور ساير عناصر نيز ممکن است به‌وسيلهٔ ميکروارگانيسم‌ها غيرمتحرک شوند که از جمله مى‌توان به مس در خاک‌هاى آلى اشاره نمود. از طرفى استريليزه کردن خاک موجب مرگ ميکرووارگانيسم‌هاى موجود در خاک‌هاى آلى شده و باعث آزاد شدن عناصر کم‌مصرف مانند منگنز به مقدار سمى مى‌‌گردد. در بعضى مواقع عناصر کم مصرف به لحاظ اسيديته نامطلوب و يا به دلايل ديگر به مقدار کافى جهت حفظ سلامتى گياه در دسترس نمى‌باشند.

نظر به اينکه عناصرى چون آهن و منگنز نيز به نمک‌هاى نامحلول در خاک تبديل مى‌شوند، روش عمومى کاربرد اين عناصر، محلول‌پاشى روى برگ‌ها است. در روش‌هاى جديد، کلات‌ها (ترکيبات آلى حاوى عناصر کم‌مصرف) يا به خاک اضافه شده و يا به‌صورت محلول روى برگ‌هاى پاشيده مى‌شوند. اتيلن دى‌آمين تترااستيک اسيد (EDTA)، يک مادهٔ تشکيل‌دهندهٔ کلات براى آهن، روى و ساير عناصر کم‌مصرف است. در خاک‌هاى آهکى اتيلن دى‌آمين دي-او-هيدروکسى فنيل استيک اسيد (EDDHA)، برتر از EDTA مى‌باشد. براى مثال Zn-EDDHA واکنش کمترى با کلسيم خاک انجام مى‌دهد. عناصر کم‌مصرف همراه با مولکول‌هاى آلى در گياه و نيز در خاک کلات تشکيل داده که نتيجهٔ آن محلوليت و فراهم بودن بيشتر اين عناصر است. براى مثال، کلروفيل يک کلات منيزيم و هموگلوبين و سيتوکروم C کلات‌هاى آهن هستند.