|
|
|
|
|
| پل‌سازى در دوره غزنوى و سلجوقى
|
|
| از دوران غزنويان چند سد و پل مخروبه باقى مانده است. شايد معروف‌ترين آنها پل طوس باشد که بر روى رود کشف‌رود بر سر راهى که طوس را به شهرهاى هرات و بلخ متصل مى‌کرده، قرار گرفته بود. در دوره سلجوقيان پل‌سازى از اهميت خاصى برخوردار بوده است.
|
|
| يکى ديگر از آثار مهم دوره سلجوقى که بنا به شواهد بسيار در همين دوره احداث شده، پل ضياءالملک است که بقاياى پايه‌هاى ويرانه آن در ۲۰ کيلومترى نخجوان بر روى رودخانه ارس ديده مى‌شود. اين پل را ضياءالملک نخجوان، وزير دربار سلجوقيان، احداث کرده است.
|
|
| پل‌سازى در دوره ايلخانى تا صفويه
|
|
| در دوره ايلخانان مغول که در کشور آرامش برقرار شد، احداث پل‌ها و جاده‌ها تداوم يافت. از مهم‌ترين پل‌هاى اين دوره مى‌توان به پل محکم و زيبايى که على‌شاه جيلاني، وزير غازان‌خان، بر روى رودخانه اندرآب اهر و پل بابا محمود از پل‌هاى مشهور زاينده‌رود ساخت، اشاره کرد که در سه کيلومترى جنوب روستاى سهروفيروزان از توابع فلاورجان واقع شده است. اين پل را محمد بن محمود اشترجاني، ملقب به خواجه فرج‌الدين منشى اولجايتو و ابوسعيد بهادرخان، بانى مسجد جامع اشترجان ساخته است.
|
|
|
|
| با روى کار آمدن شاهعباس، و از هنگامى که اصفهان به پايتختى برگزيده شد، اين شهر به‌عنوان يکى از درخشان‌ترين شهرهاى شرق گسترش يافت و آينه تمام‌نماى هنر معمارى دوران صفوى گرديد. در اين شهر پل‌هاى متعددى بر روى رودخانه زاينده‌رود احداث گرديد. سى‌وسه پل، پل خواجو و پل چوبى علاوه بر تأمين عبور و مرور، محل تفرج شاه و درباريان و گاه سفراى کشورهاى خارجى در اين عصر به‌شمار مى‌رفته است.
|
|
|
|
|
| در هيچ دوره از تاريخ ايران، از دوران اسلامى تا زمان صفوى راه‌سازى و ساختمان‌هاى مربوط به آن، يعنى پل و کاروانسرا، همچون دوران صفوى گسترش نيافته است و اکثر پل‌هايى که امروزه در گوشه و کنار اين سرزمين پهناور به چشم مى‌خورد از آثار ارزنده مربوط به اين دوره با منتسب به آن است.
|
|
| پل سياه‌کوه و سفيدآب در مسير راهى بوده است که شاهعباس از کاشان به طرف سواحل درياى مازندران و فرح‌آباد احداث کرده بود. راه تهران به قم از پل‌هاى دلاک و کنارگرد مى‌گذشته است. راه اصفهان به قزوين جاده‌‌اى سنگ‌چين و ارابه‌رو بوده که در مسير آن پل‌هاى دودهک، پل يک چشمه سرخده، پل محمدآباد خره ساخته شده است.
|
|
| در ۵۰ کيلومترى غرب بندرعباس که جاده کاروان‌رو از يک منطقه سيلابى واقع در ۲۰ کيلومترى مصب‌رود کول عبور مى‌کند، پل ويرانى است که هنوز بقاياى آن به چشم مى‌خورد. اين پل که در زمان آبادانى ۸۰۰ متر طول داشته و طويل‌ترين پل ايران محسوب مى‌شود، در دو قسمت احداث شده است. طول قسمت غربى پل رود کول حداقل ۴۲۰ متر بوده است. ارتفاع پل ۶ متر، پهناى آن ۸۰/۶ متر و پهناى پايه‌هاى آن ۸۰/۵ متر است. بناى پل رود کول از عالى‌ترين طرح‌هاى پل‌سازى در ايران قديم محسوب مى‌شود. اين پل از سنگ‌هاى تراش و بى‌شکل ساخته شده است.
|
|
| در مسير راه قزوين به همدان تا کرمانشاه و سرپل ذهاب نيز پل‌هاى متعددى در اين دوره احداث شده‌اند که مهم‌ترين آنها پل فرسنج، پل شکسته، پل صفوى بيستون، پل کهنه کرمانشاه و پل ماهى‌دشت ... است.
|
|
| علاوه بر راه‌هاى منتهى به اصفهان، شاهعباس به سبب علاقه وافر خود به گيلان و مازندران درصدد بود تا به کوره راه‌هايى که در اين ايالات از زمان‌هاى گذشته وجود داشت، سروسامانى بدهد. تلاش و کوشش شاهعباس براى معمور کردن اين راه‌ها به نتيجه رسيد و جاده وسيع سنگ‌فرش از جاجرم تا دشت مغان ادامه يافت. قسمتى از اين راه از اسپجين، سرحد ايالت مازندران و گيلان در آن عصر، تا آستارا را بهزادبيک ساخته است. اين جاده چه در شهر و روستا، چه در دشت و کوهستان از روى پل‌هاى بزرگ و کوچکى مى‌گذشت که از آن جمله مى‌توان به پل‌هاى کهنه گوراب لاهيجان، نياکو، تجن گوگه، کسيم، پردسر و پونل اشاره کرد.
|
|
| پل‌سازى در دوره افشاريه و زنديه
|
|
| در دوره افشاريه توجه بسيارى به ايجاد راه و پل‌سازى مبذول نگرديد. ليکن، به‌علت آرامش نسبى که در دوره زنديه به‌وجود آمد تلاش‌‌هايى را پادشاه زند و امرا و حکام ولايات صورت دادند و کم و بيش آثار مهمى از پل‌هاى اين دوره در گوشه و کنار کشور به يادگار مانده است؛ مانند پل رودخانه خشک در شيراز که از مستحدثات کريمخان است و پل صلوات‌آباد که داراى سنگ‌نبشته‌اى به تاريخ سال ۱۱۸۴ هجرى است و پل خاتون خوى که متون تاريخي، احداث آن را به جعفرخان دنبلي، حاکم خوى در دوره زنديه نسبت مى‌دهند.
|
|
|
|
| در زمان حکومت سلاطين قاجار فقط در زمان کوتاه صدارت ميرزا تقى‌خان اميرکبير جاده و پل‌هاى قديمى مرمت شد و چند جاده جديد نيز احداث گرديد، از جمله دو راه بود که تهران را به مازندران مربوط مى‌ساخت. يکى راه تهران چالوس بود که ناصرالدين‌شاه، مهندس کاستکرخان را مأمور ساختن اين راه کرد و از پل‌هاى مهم اين جاده مى‌توان به شاه‌پل، پل آينه‌بندان، پل شوراوئک و پل اوشان اشاره کرد.
|
|
| اهم پل‌هاى جاده تهران - قم نيز عسگرآباد و پل حوض سلطان است. علاوه بر آن، گاهى از طرف حکام محلى و افراد خير به دلايلى مختلف احداث پل صورت مى‌گرفت. مانند پل آصف‌الدوله در جاده کرج - اشتهارد، پل لوشان از آثار ناصرخان گرجي، پل ميرزا آقاخان نورى در نور، پل محمدحسن‌خان در بابل و پل‌هاى سه‌گانه در زنجان، پل خان‌زئيان و پل دالکى از مستحدثات مشيرالملک در فارس، اغلب پل‌ها در شهرها يا در مسير راه‌هاى کاروان‌رو ساخته مى‌شد.
|
|
|
|
| پل‌هايى که در قرن اخير در ايران ساخته شده‌اند از روش‌هاى معمارى جديد پيروى کرده، اغلب با آهن و بتون مسلح ايجاد شده‌اند يا در آنها سنگ‌هاى تراش به‌کار رفته است.
|
|
| دو پل بسيار بزرگ در مسير راه‌‌آهن ايران موجود است که به‌واسطه عظمتى که دارند با پل‌هاى معمولى متفاوت‌اند. يکى از آنها پل ورسک در کوه‌هاى البرز است که مهندسان آلمانى آن را ساخته‌اند و ديگر پل قطور در آذربايجان غربى است که مهندسان اتريشى ساخته‌اند.
|
|
| پل سفيد به طول ۱۵۳ متر که در سال ۱۳۰۹ افتتاح گرديد و پل عظيم اهواز بر روى رود کارون نيز از شاهکار‌هاى پل‌سازى در قرن اخير است. اين پل ۴۹۶ متر طول دارد و ساخت آن از شهريور ۱۳۴۶ آغاز شده، در سال ۱۳۴۹ به پايان رسيد.
|
.jpg "پل خشتى- لنگرود")
.jpg "پل صفوى")
