سازمان و الگوی ترویج کشاورزی

سازمان و الگوى ترويج کشاورزى

با توجه به موقعيت زمانى و نياز کشور به توسعهٔ کشاورزي، از سال ۱۳۲۷ به‌بعد ترويج کشاورزى به‌تدريج فعال شد و گسترش ابعاد آن غيرقابل اجتناب گرديد. فعاليت ترويجى کارکنان موجود فقط به‌طور محدود مى‌توانست نياز کشاورزان را برطرف کند ولى نياز به گسترش ترويج ايجاب کرد که دست‌اندرکاران کارشناس علاقه‌مند به ترويج در وزارت کشاورزى براى کمک به اجراء خدمات ترويجى کارآئى لازم را کسب کنند. بدين‌منظور در سال ۱۳۳۰ موافقت‌نامه‌اى بين سازمان خواربار و کشاورزى جهانى و وزارت کشاورزى ايران به امضاء رسيد که به‌موجب آن اندرسون-Bruce Anderson، کارشناس ترويج کشاورزى سازمان ملل از دانمارک به ايران اعزام شد تا در خصوص برنامهٔ آموزشى و تعليمات ترويجى اقدام کند و زمينهٔ توسعهٔ اداره ترويج و تشکيل سازمان ترويج را در ابعاد وسيع‌ترى در ايران فراهم آورد.

در همان زمان عدهٔ زيادى از کارشناسان وزارت کشاورزى دوره‌هاى آموزشى را گذرانيدند و عده‌اى نيز به‌منظور انجام مطالعات بيشتر به آمريکا و اروپا اعزام شدند. در ششم بهمن سال ۱۳۳۱، در لبنان کنفرانسى دربارهٔ ترويج کشاورزى در کشورهاى خاورميانه بر پا شد که نمايندگان وزارت کشاورزى ايران و سازمان خواربار و کشاورزى جهانى نيز در آن شرکت داشتند. چند روز بعد، يعنى در ۱۵ بهمن ماه همان سال، موافقت‌نامه‌اى بين ادارهٔ همکارى‌هاى فنى آمريکا (اصل چهار) و وزارت کشاورزى ايران به امضاء رسيد که در آن تشکيلات وسيعى براى سازمان ترويج در نظر گرفته شد. نسخهٔ فارسى و انگليسى قرارداد و نيز قراردادهاى مشابه با عراق و سيلان در پيوست ۱ مشاهده مى‌شود. بر اساس اين موافقت‌نامهٔ دکتر ولينگ راسکلى -R. Welling Roskelley، به نمايندگى اصل چهار و به‌عنوان اولين مشاور ترويجى به ايران اعزام شد. گرچه، قبل از آن يعنى در پائيز سال ۱۳۳۱، متخصصان ترويج دانشگاه ايالتى يوتا، از جمله برت دسپين -Bert Despain، چند دورهٔ آموزشى براى مروجان در تبريز اداره کرده بودند؛ همچنين ملوين پترسون -Melvin Peterson، (در بوشهر)، پروفسور هال-J. Hall و اندرسن روش‌هاى ترويجى را در مزارع نمايشى به‌کار گرفته بودند.

بدين‌ترتيب از ابتداى سال ۱۳۳۲، کار ترويج طى الگوئى وارداتى با همکارى متخصصان فنى آمريکائى در چارچوب سازمانى مستقل تحت‌نظر وزارت کشاورزى شروع شد و به سرعت توسعه يافت و اکثر روستاهاى کشور را زيرپوشش گرفت.

به آسانى مى‌توان دريافت که ترويج کشاورزى در ايران راه ارائهٔ خدمات فنى و راهنمائى‌هاى لازم در توليدات کشاورزى را از طريق آموزش‌هاى مربوطه براى خود برگزيد و همان روال ترويج در آمريکا را در پيش گرفت که عبارت بود از مراجعه به کشاورزان براى دادن آموزش به آنها. ترويج کشاورزى مانند هر امر ديگرى نياز به برنامه‌اى منظم دارد؛ اين برنامه البته نبايد فقط کوتاه‌برد باشد بلکه بايد از وسعت نگرش و آينده‌نگرى کافى برخوردار باشد. اين ديدگاه نيز در ابتداى فعاليت رسمى تريوج در الگوى مربوطه به همراه نحوهٔ ارائهٔ خدمات ترويجى مطرح بوده است. ريگان رئيس قسمت کشاورزى ادارهٔ هيئت عمليات اقتصادى آمريکا در ايران، مى‌تويسد:

' ... با اوضاع و احوال فعلى بايد طرز کار ما طورى باشد که اثر آن مداوم و باقى باشد ولو اينکه محتاج به سازمان نسبتاً طولانى باشيم. کارى که اثر آنى و موقتى داشته باشد به‌ هيچ‌وجه از لحاظ اقتصادى و راندمان به‌صرفه نيست. براى اينکه بتوانيم به زارعان کمک کنيم بايد آنها به‌خود کمک نمايند. بايد سازمان و طرز کار تغيير پيدا کند و ايجاب اين تغييرات بود که سازمان ترويج کشاورزى ايران را به‌وجود آورد .... کار اين سازمان تعليم و آموزش مردم روستائى است. کلاس اين سازمان مناطق روستائي، شاگردان آن تمام مردم روستائى اعم از پسر و دختر و زن و مرد کشور و برنامهٔ تعليم راه‌حل مشکلات زندگى اعم از فرهنگ و بهداشت و کشاورزى و آخرين اختراعات و نتايج آزمايش‌هاى مورد لزوم کشاورزان و بهترين انواع بذور، طرز انجام کارهاى اجتماعى و تعاونى - اطلاعات اقتصادى که در زندگى روزمره روستائى مفيد مى‌باشد و حتى بهترين طرز تهيه غذا، لباس و غيره است و به‌طور خلاصه آوردن علم از مراکز علمى به خانه و مزرعه روستائيان و همچنان بردن اشکالات زارعان به مراکز علمى براى حل آنها وظيفه ترويج کشاورزى است .... مالکان و زارعان در ممالک شرقى مثلاً تقاضاى دفع آفات مجاني، بذر مجاني، حفر چاه عميق مجانى و مايه‌کوبى مجانى دام‌ها نمى‌کنند و فقط راه انجام کار و رسيدن به‌منظورهاى فوق را از وزارت کشاورزى مى‌پرسند و قسمت اعظم فعاليت‌ەاى وزرات کشاورزى نيز براى نقل اطلاعات از مراکز علمى و راهنمائى و ارشاد و تعليم کشاورزان تمرکز يافته است. آنها راه را نشان مى‌دهند و راه رفتن با زارعان است ولى طرز کار ما طورى بوده که هميشه خدمت مجانى و نهال مجانى و دفع آفات حيوانى و نباتى مجانى مى‌کرديم بدون اينکه به زارعان طرز عمل را ياد داده باشيم. بديهى است اين طرز کار اثر آنى و محسوسى دارد ولى تأثير آن موقتى است. بديهى است نه مالياتى که از همان زارع اخذ مى‌شود و نه کادر محدودهٔ وزارت کشاورزى قادر است که از اين راه خدمت خود را به تمام زارعان و تمام اراضى روستائى بسط دهد ...'

به اين ترتيب محور اصلى مدل وارداتى ترويج کشاورزى راهنمائى کشاورزان بود تا آنها بتوانند به خودشان کمک کنند و اين در واقع خط مشى ترويج کشاورزى در همهٔ مناطق جهان است.

با توجه به گسترده شدن فعاليت‌هاى ترويجي، نياز به جلب تعداد بيشترى از علاقه‌مندان از بين کارشناسان وزارت کشاورزى کاملاً محسوس بود. اين عده مى‌بايست با هدف، فلسفه و نقش ترويج کشاورزى در بازسازى روستاها و توان‌بخشى کشاورزى آشنا مى‌شدند. نظر به اينکه در جهت تحقق اين امر متخصصى در ايران وجود نداشت پروفسور ديويد کلسى - David L. Kelsey، استاد ترويج از آمريکا به ايران آمد و قسمت عمده فعاليت‌هاى آموزشى را به‌عهده گرفت.

طى دروه‌هاى آموزشى (يک هفته‌اى و سه ماهه)، تعداد ۲۶ نفر از مهندسان کشاورزى و ۱۵۰ نفر از کارمندان فنى ادارى وزارت کشاورزى به کمک پروفسور کلسى با اصول ترويج کشاورزى آشنا شدند. اين عده به‌عنوان رئيس ادارهٔ ترويج، کارشناس ترويج يا مروج کشاورزى به کار گمارده شدند.

کلسي، به شرکت‌کنندگان دورهٔ آموزشى ترويج در مشهد نکات زير را يادآورى مى‌کند:

۱- بايد ابتدا به خانواده‌هاى روستائى توجه کرد.

۲- بايد کار را با توجه به نيازهاى مشترک و سادهٔ روستائيان آغاز کرد.

۳- بايد به آنچه روستائيان مى‌دانند احترام گذارد.

۴- بايد از رهبران محلى استفاده و اصل خوديارى را از اين طريق در منطقه رايج کرد.

۵- بايد با کلمهٔ نهادها و کسانى که در راه توسعه و بهبود روستائيان فعاليت دارند از نزديک همکارى کرد.

۶- از طريق انجام صادقانه و آگاهانهٔ وظايف بايد اعتماد و اطمينان مردم را جلب کرد.

۷- بايد ارتباط نزديک و صميمانه‌اى بين متخصصان و مروجان برقرار کرد.

۸- بايد در آموزشى و ارشادى بودن ماهيت ترويج تأکيد نمود و از هر عمل يا کارى که زور و تحميل را القا کند خوددارى کرد.

۹- بايد اهداف اصلى توسعهٔ روستا و رفع نيازهاى روستائى را درهمهٔ زمينه‌هاى زندگى مادي، معنوى و فکرى رعايت کرد.

۱۰- بايد فعاليت‌ها و اقدامات را به‌صورتى مرتب و فواصل زمانى مشخص ارزشيابى کرد.

بنابر گزارش فعاليت‌ها و پيشرفت‌هاى سازمان ترويج و به دنبال گسترش فعاليت‌هاى ترويجي، ادارهٔ ترويج در سال ۱۳۳۸ به سازمان ترويج کشاورزى تبديل شد و در سال ۱۳۴۰ تشکيلات ادارى آن وسيع‌تر شد و تقسيمات داخلى آن نيز تغيير کرد و در ارچوب آن پنج ادارهٔ کل به شرح زير به‌وجود آمد:

۱- ادارهٔ کل خدمات ادارى.

۲- ادارهٔ کل ترويج کشاورزى.

۳- ادارهٔ کل ترويج خانه‌دارى.

۴- ادارهٔ کل فعاليت‌هاى جوانان روستائى.

۵- ادارهٔ کل آموزش و اطلاعات.