آناتومی

دستگاه گوارش

شترمرغ پرنده‌اى است که به جاى چينه‌دان داراى يک مرى کيسه‌اى شکل (Oesophagus)، مى‌باشد که غذا در آن جمع مى‌شود. زمانى‌که شترمرغ سرش را بالا نگاه مى‌دارد غذا به پيش معده (Proventriculus)، رفته و در معرض شيره معدى که تقريباً از ۳۰۰۰ غده ترشح مى‌شود قرار مى‌گيرد. اين غدد در انتهاى پشتى معده و در زير لايه ضخيمى از موکوس قرار دارند. پيش معده به سنگدان (Gizzard)، منتهى مى‌گردد.

سنگدان عضوى بزرگ با وزنى در حدود ۲ کيلوگرم است که از ديواره‌اى به ضخامت تقريبى ۹۲ ميلى‌متر تشکيل شده است. عضلات ديواره سنگدان توسط پوسته‌اى به ضخامت ۳ تا ۴ ميلى‌متر از محتويات داخلى جدا مى‌گردد. محتويات سنگدان يک شترمرغ بالغ شامل موادغذائى بلعيده شده و تقريباً يک و نيم کيلوگرم سنگريزه است که غذا را به شکل خمير در مى‌آورد. اين سنگريزه‌ها به‌دليل فرسايش براى مدت محدودى در سنگدان باقى مانده و بايستى پيوسته با سنگريزه‌هاى جديد جايگزين شوند. يک دهانهٔ پيلورى شکل و داراى يک عضله اسفنکيرى به رودهٔ کوچک منتهى مى‌شود. در پرندگان بالغ، رودهٔ کوچک حدود ۶ متر طول دارد.

در محل اتصال رودهٔ کوچک به روده بزرگ دو سکوم Caecum، منشعب مى‌شود که حامل باکترى‌هائى هستند که توانائى شکستن سلولز را دارند. در ازاء رودهٔ بزرگ يک شترمرغ بالغ حدود ۱۶ متر است که به‌طرف انتها باريک‌تر مى‌شود. غذا به زمان کاملاً طولانى براى عبور از دستگاه گوارش نياز دارد. حتى در جوجه‌ها، اين زمان جهت جذب غذاهاى فيبردار، بيش از ۳۶ ساعت به طول مى‌انجامد.

آخرين بخش دستگاه گوارش کلوآک Cloaca، است که متشکل از سه حجرهٔ جداگانه يعنى کاپرودئوم Caprodaeum، متصل مى‌شود، جائى‌که آخرين مايعات از مدفوع استخراج مى‌شود ادرار و اسپرم به دومين حجره به نام اورئودئوم Urodeaum، ريخته مى‌شوند. حجرهٔ ديگر به نام پروکتودئوم Proctodaeum، عهده‌‌دار نگهدارى از اندام تناسلى است که در نر بالغ طولى معادل ۲۹ تا ۳۹ سانتى‌متر داشته و در ماده (کليتوريس، Clitoris)، به طول ۲ تا ۳ سانتى‌متر است. دماى بدن در محل کلوآک حدوداً بين ۳۹ تا ۴۰ درجه سانتى‌گراد مى‌باشد.

اسکلت

قابل توجه‌ترين بخش اسکلت‌بندى شترمرغ، جناغ Sternum، است. استخوانى که تا ۴ سانتى‌متر ضخامت داشته و داراى ساختمانى متخلخل مى‌باشد. استخوان جناغ از قفسه سينه در ستيز و برخورد با موانع مراقبت مى‌کند، اگرچه در اين مورد هميشه موفق نمى‌باشد وجه تمايز جناغ شترمرغ فقدان بخش ستيغ مانندى است که در بقيهٔ پرندگان وجود دارد و در پرواز مؤثر است. شترمرغ‌ها ماهيچه‌هاى سينه‌اى قابل توجهى ندارند.

اين پرندگان به‌واسطهٔ قدرت پرواز اسلافشان، استخوان‌هائى ترد و شکننده دارند که داراى يک ديوارهٔ نازک خارجى بوده و بخش داخلى آن توخالى و در عين حال متشکل از مواد استخوانى خلل و فرج‌دار است. شترمرغى که ترسيده باشد سرآسيمه و با سرعت مى‌دود و خود را به موانع کوتاه و غيرقابل رؤيت مى‌زند. اين امر زمينه‌ساز صدماتى خصوصاً شکستگى پاها مى‌گردد. استخوان‌هاى شکسته شده به کندى بهبود يافته و پرندگان مصدوم معمولاً مجبور به خوابيدن هستند. استخوان‌هاى ترقوه در اين حيوانات کاملاً از بين رفته و هر دو استخوان شرمگاهى رشد کرده و روده‌ها را در برمى‌گيرند. جالب توجه است که نوک اين پرنده از ۱۳ استخوان مجزا تشکيل شده که به‌وسيله پوست محکم خارجى کنار هم قرار گرفته‌اند. چنين ساختارى قرمز شدن منقار را در طول فصل جفتگيرى تسهيل مى‌سازد.

اينگونه آسيب‌ديدگى‌ها از شايع‌ترين علل تلفات در ميان شترمرغ‌هاى بالغ مى‌باشد.

	۱. نخستين مهرهٔ گردن Atlas	۲. دومين مهرهٔ گردن Axis
	۳. آخرين مهرهٔ گردنى Last Cervical vertebra	۴. اولين مهرهٔ سينه‌اى First thorical vertebra
	۵. مهرهٔ خارجى Sacral vertebra	۶. استخوان‌هاى تهيگاهى Ilium
	۷. استخوان نشيمنگاهى Ischium	۸. استخوان شرمگاهى Pubis
	۹. استخوان بازو Humerus	۱۰. استخوان زند زبرين Radius
	۱۱. استخوان زند زيرين Ulna	۱۲. استخوان مچ Carpus
	۱۳. استخوان‌هاى انگشت Finger bones	۱۴. استخوان جناغ Sternum
	۱۵. استخوان غرابى Coracoid	۱۶. استخوان کتف Scapula
	۱۷. دنده‌ها Ribs	۱۸. استخوان ران Femur
	۱۹. استخوان کشگک Patella	۲۰. استخوان درشت‌نى Tibiotarsys
	۲۱. مفصل بين مچى Intertarsal Joint	۲۲. استخوان مچى - قلمى Tarsometatarsus
	۲۳. پنجه‌ها Toes

ساير اندام‌هاى داخلى

مغز شترمرغ به‌‌طور متوسط وزنى معادل ۴۰ گرم که برابر دوسوم جرم يک چشم شترمرغ است. رنگ يک مغز سالم سفيد مات بوده و توسط تورى از وريدهاى کوچک احاطه شده است.

قلب شترمرغ با وزنى در حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ گرم توسط نسوج چربى‌دار به رنگ زرد متمايل به قهوه‌اى پوشانده شده است. يک قلب سالم، نرم و بدون لک بوده و داراى يک تلؤلؤ خفيف مى‌باشد. کبد از دو لوب به رنگ قهوه‌اى تا آبى و داراى ساختمانى با قوام تشکيل شده است. کبد در قفسه سينه و در پشت و دو طرف قلب قرار گرفته است. شترمرغ فاقد کيسهٔ صفرا مى‌باشد.

شترمرغ داراى دو ريه به رنگ صورتى کمرنگ است. هر ريه به ۵ کيسهٔ هوائى منتهى مى‌شود که آنها نيز به نوبه خود به استخوان‌هاى اصلى خصوصاً استخوان‌هاى بال، استخوان جناغي، مهره‌هاى ستون فقرات متصل مى‌گردند.

اين آرايش باعث مى‌شود که اکسيژن حتى در هنگام اين عمل بازدم نيز فراهم گردد، بدين ترتيب که در هنگام دم کيسه‌هاى هوائى پر از هوا شده که اين هوا مجدداً با عمل بازدم در داخل خود ريه جريان مى‌يابد. اين مکانيسم که اساساً براى اجداد پروازگر شترمرغ تعبيه شده، شترمرغ‌ها را قادر به انجام کارهاى جسمى و فيزيکى مى‌کند.

کليه‌ها به‌طول تقريبى ۳۰ سانتى‌متر و ضخامت ۷ سانتى‌متر به رنگ قرمز متمايل به قهوه‌اى مى‌باشند. کليه‌ها شامل ۳ لوب بوده که اين لوب‌ها ساختمانى منقوط داشته و در امتداد ستون فقرات و از ابتداى آخرين قوس دنده‌اى قرار گرفته‌اند. يکى از مشخصه‌هاى ويژهٔ کليه‌هاى شترمرغ، وجود ۳ دريچهٔ باب کليوى مى‌باشد که خون وريدى را از بخش وسيع پشتى بدن به سيستم موئين کليه‌ها هدايت مى‌نمايد. اين امر بايستى در هنگام تزريق دارو مورد توجه خاص قرار گيرد. مجارى ادرارى به محفظهٔ ميانى کلوآک، جائى‌که ادرار تا زمان دفع نگهدارى مى‌شود منتهى مى‌گردد. شترمرغ‌ها برخلاف پرندگان ديگر ادرار و مدفوع آنها را به‌صورت جداگانه دفع مى‌کنند.