تجارت متقابل

تجارت متقابل به تعبيرى قديمى‌ترين شيوهٔ مبادلات است. انسان‌هاى اوليه براى رفع نيازمندى‌هاى خود، با اين روش اجناس و کالاهاى اضافى خود را با اجناس و کالاهاى مورد احتياج خود مبادله مى‌کردند. اين شيوه در معاملات، مدت‌هاى مديدى در مبادلات بازرگاني، تا تثبيت نظام پولى و حتى بعد از آن نيز متداول بوده است.

امروزه نيز واژهٔ تجارت متقابل، مبادلهٔ کالا با کالا و بدون دخالت پول را تداعى مى‌کند. اما تجارت متقابل در عصر حاضر آن‌چنان از پيچيدگى و تکنيک‌هاى بالاى مالى و بازرگانى برخوردار است، که ديگر مفاهيم سنتى و کلاسيک، قادر به تبيين و تصوير شيوه‌هاى متنوع آن نمى‌باشد. در معاملات تجارت متقابل، طرفين فقط به انجام يک معامله ساده بازرگانى بسنده نمى‌کنند. بلکه تعهداتى کوتاه‌مدت و بلند‌مدت را برعهده خواهند داشت، که برخى از آنها تا ساليان دراز، آنان را درگير و وابسته به آن معامله خواهند نمود. در مواردى اين مدت به بيست سال و حتى بيشتر نيز بالغ مى‌گردد.

اين نوع معاملات اصولاً در چارچوب قراردادها و مقاوله‌نامه‌هاى بين دو دولت انجام مى‌پذيرد و بانک‌هاى مرکزى بين اين دولت‌ها با افتتاح حساب‌هاى ويژه يا ترتيبات ديگرى نسبت به عمليات مالى و تسويه حساب‌هاى دو طرف اقدام مى‌کنند، ولى بايد توجه داشت که اين نوع معاملات هميشه در چارچوب رسمى دولتى به‌عمل نمى‌آيد، بلکه بين دو يا چند تاجر يا شرکت تجارى نيز صورت مى‌گيرد.

در کشورهاى کمتر توسعه يافته، فشارهاى اقتصادى همراه با گرايشات توسعه صنعتي، اين کشورها را وادار به تقاضا براى تجارت متقابل کرده است. خصوصيات اين گرايش آن است که آنان از توليدات کشاورزى و مواد خام به سوى کالاهاى سبک صنعتي، مواد شيميايى و ماشين‌آلات روى آورند.

براى تجارت متقابل مزايا و معايبى متصور است و شيوه‌هاى مهم تجارت متقابل نيز بايد بررسى و تشريح شود.

تجارت متقابل در سطح وسيع آن، پس از جنگ جهانى اول ظاهر شد. کشور آلمان بعد از جنگ به‌خاطر بى‌ثباتى واحد پولى و اقتصاد درهم ريختهٔ خود از اين روش استفاده کرد تا اقتصاد خسارت ديدهٔ خود ار احياء کند. کشورهاى با اقتصاد متمرکز به‌ويژه اروپاى شرقى قبل از فروپاشى اخير به‌خاطر وجود ارزهاى غير قابل تبديل و ضعيف در آنها از اين شيوه استفاده مى‌کردند. در کشور ما نيز قبل از پيروزى انقلاب معاملات با کشورهاى اروپايى شرقى با روش تجارت متقابل (تهاتر) صورت گرفت. بعد از پيروزى انقلاب نيز به‌خاطر وضع خاص ارزى کشور به‌ويژه در سال‌هاى اوليهٔ انقلاب از روش تجارت متقابل و عمدتاً از روش کميتهٔ دوجانبه Bilitral Transaction Commte) BTC ) استفاده شده است. در حال حاضر تسهيلاتى براى معاملات Buy Back در نظر گرفته شده تا از همکارى‌هاى صنعتى کشورهاى ديگر بهره گرفته شود.