تجویز نسخه‌های ورزشی و نمودارها

در اکثريت روش‌هائى که براى تجويز ورزش مناسب افراد، به‌کار گرفته مى‌شود، تجويز ورزش بر مبناى ضربان قلب هدف صورت مى‌پذيرد. با اين وجود در برخى از بيماران نبايد ورزش را بر مبناى ضربان قلب هدف تجويز نمود. معمولاً براى تعيين شدت ورزش براساس ضربان قلب هدف، طيف ۸۵-۴۰ درصد Vo2 حداکثر در نظر گرفته مى‌شود. براى تجويز ورزش در بيمارى که از آمادگى مطلوب دور است، حد پائين اين طيف منظور مى‌گردد. اگر بيمارى براساس ضربان قلب هدف ورزش مى‌کند بايد نبض خود را در ناحيهٔ مچ دست کنترل نمايد. لمس نبض در گردن و با استفاده از شرائين کاروتيد سبب فعال شدن رفلکس بارورسپتورى شده و لذا از تعداد ضربان قلب مى‌کاهد. به فرد بياموزيد که نبض خود را براى ۶ ثانيه شمرده و بعد به آن عدد، صفر اضافه کند. اما شمارش ۱۰ تا ۱۵ ثانيه‌اى و ضرب در عدد ۶ يا ۴ دقت کار را بيشتر مى‌کند. بيمار هيچ‌وقت نبايد با انگشت شست نبض خود را لمس کند، چرا که اين انگشت نبضى دارد که ممکن است بيمار را به اشتباه بياندازد. براى لمس، استفاده از انگشت وسط يا اشاره توصيه مى‌شود. براى محاسبه ضربان قلب از روش‌هاى مختلفى استفاده مى‌شود: ۱. براساس سن، ۲. روش ذخيرهٔ ضربان قلب، ۳. روش استفاده از حاصل‌ضرب تعداد ضربان قلب، ۴. روش استفاده از فشار خون سيستولي، ۵. نمودارها، ۶. مصرف حداکثر اکسيژن، ۷. آستانهٔ بى‌هوازى ۸. تهويه.

براساس سن

يکى از ساده‌ترين راه‌هاى محاسبهٔ ضربان قلب حداکثر براساس سن شخصى است. اين روش محاسبه به‌صورت گسترده در کلاس‌هاى تمرين هوازى استفاده مى‌شود و نيز بر روى ديوار بسيارى از باشگاه‌هاى ورزشى نصب شده است. مبنا بر آن است که حداکثر ضربان قلب در دقيقه معادل (Beat per minute - bpm) دويست و بيست است که در هر سال اين ضربان حداکثر يک عدد کاهش پيدا مى‌کند. اين کاهش احتمالاً نتيجهٔ سفت‌تر شدن بافت قلبى و کاهش ظرفيت پذيرش آن است. براى هر فرد انحراف معيار ۱۰± در دقيقه در نظر گرفته مى‌شود. اين روش اگرچه قابل قبول است، اما در مقايسه با ساير روش‌ها، احتمالاً ضربان قلب هدف در حد کمترى محاسبه خواهد شد. در اينجا مثالى براى استفاده از اين روش مى‌آوريم:

۱. اگر بخواهيد يک فرد ۶۲ ساله در حد ۶۰% ضربان قلب حداکثر خود فعاليت کند، ضربان قلب هدف چه ميزان خواهد بود؟

پاسخ: ۹۵ ضربه در دقيقه

راه حل:

= ( سن - ۲۲۰ ) × ( ۶۰/۰ )	ضربان قلب هدف
= ( ۲۲۰ - ۶۲ ) × ( ۰/۶ )
= ۹۵

اطلاع فرد تجويزکننده فعاليت ورزشى از مصرف هرگونه داروئى که روى تعداد ضربان قلب اثر بگذارد (مثلاً مهارکننده‌هاى گيرندهٔ بتا)، حائز اهميت است. در نتيجه، تخمين حداکثر ضربان قلب با استفاده از اين روش دقيق نخواهد بود. لذا حداکثر ضربان قلب را بايد با اين استرس تست حداکثر اندازه گرفت. اين روش نبايد در بيماران مبتلا به اختلالات ريتم قلب يا نوروپاتى‌هاى محيطى به‌کار رود.

روش ذخيرهٔ ضربان قلب يا (Karvonen)

در روش ذخيرهٔ ضربان قلب (Heart rate reserve - HRR) يا کاروُنن از ضربان قلب در حال استراحت بيمار و نيز ضربان قلب حداکثر (روش براساس سن) استفاده مى‌شود. براى اندازه‌گيرى ضربان قلب در حال استراحت بايد فرد چند دقيقه‌اى در حال استراحت مطلق باشد. شخص نبايد در شرايط گرماى زياد، کم‌آبى و يا تحت تأثير مصرف اخير کافئين، نيکوتين و يا ساير داروهاى مؤثر بر ضربان قلب قرار داشته باشد. در مثال زير از روش کارونن استفاده شده است:

پاسخ، ۱۲۸ ضربان در دقيقه

راه حل:

(۰/ضربان قلب در حال استراحت+[ضربان قلب در حال استراحت-(سن- ۲۲۰)]×(۷۵)	ضربان قلب هدف
=(۰/۷۵)×[( ۲۲۰ - ۷۶ ) - ۸۰ ] + ۸۰
= (۰/۷۵)×[( ۱۴۴ - ۸۰ ) ] + ۸۰
= (۰/۷۵ )× (۶۴) + ۸۰
= ۸۰ + ۴۸
= ۱۲۸

اين روش نبايد براى بيماران مبتلا به نوروپاتى محيطى يا اختلالات ريتم قلب استفاده شود. در صورتى‌که بيمار از داروهاى مؤثر بر تعداد ضربان قلب مثل بتابلوکرها استفاده مى‌کند، ضربان قلب حداکثر را نمى‌توان با استفاده از سن تعيين نمود.

روش استفاده از حاصل‌ضرب تعداد ضربان قلب در فشار خون (Rate pressure product - RPP)

روش فوق روشى منحصر به فرد براى تجويز نسخهٔ ورزى براساس ضربان قلب هدف است. (RPP) معادل حاصل‌ضرب تعداد ضربان قلب در فشار خون سيستولى است. استفاده از اين معيار روشى غير تهاجمى براى اندازه‌گيرى ميزان مصرف اکسيژن عضلهٔ قلب يا (MVo2) است. واحدى براى اندازه‌گيرى معيار (RPP) وجود ندارد، اما براى تجويز ورزش در بيماران مبتلا به اختلالات ايسکميک (بدون اينکه فقط مختص به آنها باشد)، قابل استفاده است. اين روش نبايد براى مبتلايان به نوروپاتى محيطى يا اختلالات ريتم قلب مورد استفاده واقع شود. به‌علاوه اندازه‌گيرى فشار خون سيستولى حداکثر، مستلزم انجام يک استرس تست حداکثر مى‌باشد. براى مثال:

۱. قرار است براى بيمارى برنامه و نسخهٔ ورزشى تنظيم شود. پس از انجام تست ورزش حداکثر، نتايج زير به‌دست آمده‌اند:

ميلى‌متر جيوه ۱۵۵ = فشار خون سيستولى حداکثر

ضربه در دقيقه ۱۲۸ = حداکثر ضربان قلب

ميلى‌متر جيوه ۱۱۰ = فشار خون سيستولى در حال استراحت

ضربه در دقيقه ۶۵ = ضربان قلب در حال استراحت

۱۰۰: حداکثر ضربان قلب × فشار خون حداکثر سيستولى = RPP حداکثر

۱۰۰: ضربان قلب استراحت × فشار خون سيستولى استراحت = RPP حداکثر

۱۹۸ = ۱۰۰ : (۱۲۸×۱۵۵) = RPP حداکثر
۷۱ =۱۰۰ : (۶۵×۱۱۰) = RPP استراحت

استفاده از (RPP) براى محاسبهٔ نوع تجويز ورزشي، يا جايگذارى (RPP) در روش کارونن (روش ذخيرهٔ ضربان قلب) و ايجاد يک تناسب صورت مى‌پذيرد. براى ساده‌تر شدن محاسبه، (RPP) تقسيم بر صد خواهد شد. با اطلاعات فوق، ضربان قلب حداکثر با استفاده از شدت ۵۰% به‌صورت زير محاسبه مى‌شود:

راه حل:

= (۰ /۵۰) × ( حداکثر RPP - استراحت RPP ) + استراحت RPP	هدف RPP
= ( ۰/۵۰ ) ×[ ( ۱۹۸ - ۷۱ ) ] + ۷۱
( ۰/۵۰ ) ×[ ( ۱۲۷ ) ] + ۷۱
= ۶۳ + ۷۱
= ۱۳۴

حال براى تعيين ضربان قلب هدف، عدد ۱۳۴ را در معادلهٔ زير قرار مى‌دهيم:

X = ضربان قلب هدف

RPPحداکثر (۱۹۸)		ضربان قلب حداکثر (۱۲۸)
	=
(۱۳۴) RPP هدف		ضربان قلب هدف (X)

با حل معادلهٔ يک مجهولى فوق، ضربان قلب هدف معادل ۸۶ ضربه در دقيقه خواهد شد. دقت کنيد که اگر در اين مثال از روش براساس سن استفاده مى‌شد، ضربان قلب هدف معادل ضربان در حال استراحت يا ۶۴ محاسبه مى‌گرديد که به مقدار قابل توجهى پائين‌تر از ضربان قلب هدف مناسب براى تمرين است.