خوشنویسان متقدم (۲)

ميرزا غلامرضا اصفهانى

تنها خوشنويسى که از قلم خفى و کتابت تا قلم جلى و شش دانگ را استادانه مى‌نوشته و به زيبايى تمام قطعه مى‌ساخته و کتابت مى‌کرده، ميرزا غلامرضا اصفهانى است. در سياه‌مشق استاد بوده و به خط شکسته مسلط بوده و بهترين و فاخرترين خط کتيبه در سردر مساجد و اماکن مقدس از ميرزا غلامرضا اصفهانى است. از جمله معروف‌ترين اين کتيبه‌ها، کتيبهٔ مسجد شهيد مطهرى (مدرسه سپهسالار) است. به احتمال قريب به يقين اين خوشنويس بزرگ در سال ۱۳۰۴ در گذشته است.

ميرحسين ترک

از خوشنويسان دورهٔ قاجار است. از آثار او قطعات متعددى باقى مانده که بيشتر با رقم ميرحسين باقى‌مانده است. استادى او در سياه مشق بخصوص محرز است. از شاگردان او ميرزا يوسف و ميرزا مهدى‌خان را مى‌توان نام برد.

محمدرضا کلهر

پس از ميرعلى هروى و ميرعماد، گام سوم مربوط به ميرزا محمدرضا کلهر است. کلهر از استثنائات تاريخ هنر محسوب مى‌شود. او متولد ۱۲۴۵ بود. مشق خط را نزد ميرزا محمد خوانسارى آغاز کرد و بعد به خط ميرعماد روى آورد و براى ديدن سرمشق او به ديار مختلف سفر کرد. او شاگردان زيادى تربيت کرد که معروف‌ترين آنها مرتضى نجم‌‌آبادي، حاج مهدى اصطبل مازندرانى و ميرزا زين‌‌‌العابدين شريفى قزوينى است. کلهر در سال ۱۳۱۰ هـ . ق در ۶۵ سالگى درگذشت.

عماد‌الکّتاب

عماد‌‌الکتاب در سال ۱۲۴۰ در قزوين متولد شد و در تيرماه ۱۳۱۵ در ۷۵ سالگى درگذشت. او علاوه بر خوشنويسى در نقاشى هم دستى داشت و به زبان‌هاى فرانسه و عربى تسلط داشت. وى در اواخر دورهٔ قاجار و در فعل و انفعالاتى حکومتى دستگير و در زندان مدتى را سپرى کرد. عماد‌الکتاب از خوشنويسان بزرگى است که تأثير بسزايى در جريان خوشنويسى قرن اخير برجاى گذشته است.

درويش عبدالمجيد طالقانى

درويش برجسته‌ترين استاد خط شکسته است و با آن‌که در سن سى و پنج سالگى وفات يافت اما خط شکسته را به‌حد اعلا رساند، چنان‌که ميرعماد نستعليق را به‌حد کمال رساند و بر اين دو تاکنون نظيرى نيامده است. آثار گرانبهاى درويش هم مربوط به پانزده سال آخر مر بوده و در سال ۱۱۸۵ در اصفهان درگذشت.

سيد على‌اکبر گلستانه

آقا سيد على‌اکبر ملقب به گلستانه در سال ۱۲۷۵ در اصفهان متولد شد. وى در خط شکسته چنان جايگاهى يافت که اهل فن مقام او را بعد از درويش عبدالمجيد قرار مى‌دهند. از او مرقعات و قطعات بسيارى به خط شکسته و نستعليق برجاى مانده است.

ميرزا احمد نيريزى

بزرگ‌ترين و پرکارترين نسخ‌نويس روزگار بوده است. وى خط نسخ ايرانى را در نهايت زيبايى مى‌نوشت. او ابتدا از آقامحمدصادق ارجستانى و بعد از محمد ابراهيم قمى تعليم خط گرفت و از خطوط علاءالدين تبريزى مشق فراوان کرد. عمر خود را به تحريز قرآن و ادعيه صرف کرده است. آثارى که برجاى مانده قريب به ۹۹ جلد قرآن، ۷۷ صحيفه و بسيارى از ادعيه و مرقعات است. پس از مرگ جنازهٔ وى به کربلا انتقال يافت.

جعفر بايسنقرى

مولانا جعفر بن على تبريزى يايسنقرى از معروف‌ترين نستعليق‌نويسان قديم است. وى تربيت‌يافتهٔ شاهرخ بن تيمور گورکانى و مورد توجه و تشويق بايسنقر ميرزا بوده و به همين سبب به بايسنقرى معروف است. وى در نستعليق قواعد خط را از ميرعبدالله فرزند ميرعلى تبريزى واضع نستعليق آموخته و براى همين او را دومين استاد نستعليق مى‌شناسند. وى در خط ثلث، ريحان و محقق سرآمد همگان گرديد. برخى شاگردان او عبارتند از: اظهر تبريزي، شيخ محمود زرين قلم و عبدالحى استرآبادي. آثار مهم او عبارتند از يک نسخه شاهنامه فردوسي، يک نسخه ديوان اشعار حسن دهلوى و صفحاتى از قرآن به‌خط محقق جلى که برخى از آنها در موزه‌هاى ايران و جهان بچشم مى‌خورد.