نقش رسانه

توجه به نقش ارتباطات و به‌ويژه وسايل ارتباط جمعى (مطبوعات، راديو و تلويزيون) در توسعه و پيشرفت کشورهاى جهان سوم، طى دوره پس از جنگ جهانى دوم سبب شده است، که متخصصان علوم ارتباطات، زمينه جديدى تحت عنوان 'ارتباطات توسعه' (Development communication)، را در مورد مطالعه قرار دهند و درباره آن نظريه‌ها و الگوهاى جديدى عرضه کنند.

اهميت کاربرد وسايل و تکنولوژى‌هاى ارتباطي، به‌منظور دست يافتن به هدف‌هاى توسعه ملي، در زمينه‌اى مهمى همچون کشاورزى و صنعت، سوادآموزى و آموزش، بهداشت و تنظيم خانواده و مقابله با آلودگى محيط زيست، در دو دهه اخير، براى ارتباطات، در برنامه‌ريزى‌هاى توسعه ملي، جايگاه ممتازى پديد آورده است. مطالعات و تحقيقات گوناگون در مورد نقش برجسته امکانات ارتباطى در برنامه‌هاى توسعه کشورهاى جهان سوم و مخصوصاً کوشش‌ها و پژوهش‌ها و سياستگذارى‌هاى ملى ارتباطات که بهترين نمونه‌هاى آن در گزارش نهائى 'کميسيون بين‌المللى مطالعه درباره ارتباطات' (کميسيون مک برايد، The MacBride Commission)، به‌نام 'يک جهان و چندين صدا Many Voices One World، 'انعکاس يافته ضرورت استفاده از ارتباطات، براى تحقق برنامه‌هاى توسعه را بيش از پيش آشکار ساخته است.

اهميت ترديدناپذير کاربرد وسايل و تکنولوژى‌هاى ارتباطى در رسيدن به هدف‌هاى توسعه ملي، که از سوى برخى از پژوهشگران، به 'ارتباطات پشتيبان توسعه' ، (Development support communication)، نيز معروف شده است، ايجاب مى‌کند که عملکردهاى ارتباطات و به‌ويژه، وسايل ارتباط جمعي، به شکلى مطلوب صورت گيرد. به‌عبارت ديگر، کارگزاران ارتباطى و مخصوصاً روزنامه‌نگاران بايد به نقش حساس خويش در اين زمينه، آگاهيى داشته باشند و پيام‌هاى ارتباطى و بيش از همه، خبرها، گزارش‌ها، مقاله‌ها و تفسيرهاى مربوط به زمينه‌هاى مختلف توسعه ملى را، به‌گونه‌اى تهيه و تدوين کنند، که مخاطبان وسيع آنان را تحت تأثير قرار دهند و علاقه آنان را به مشارکت و همکاري، در پيشبرد برنامه‌هاى توسعه، جلب کنند. به همين جهت، از دو دهه پيش تاکنون، به موازات اهميت يافتن مطالعات و تحقيقات درباره 'ارتباطات توسعه' در کشورهاى در حال توسعه، شيوه‌هاى نوين 'روزنامه‌نگارى توسعه' (Devolpment journalism)، نيز طرف توجه واقع شده و آموزش‌ها و پژوهش‌هاى تخصصى مربوط به آن، گسترش پيدا کرده است. بدين‌گونه، مى‌توان گفت که 'ارتباطات توسعه' (Devolpment communication)، و 'توسعه ارتباطات' (Communication devolpment)، لازم و ملزوم يکديگر هستند. زيرا، وسايل ارتباطى موقعى مى‌توانند نقش توسعه بخشى خود را به‌درستى ايفا کنند، که از سوى کارگزاران و به‌ويژه روزنامه‌نگاران متخصص به‌کار گرفته شوند و پيام‌هاى مطلوب و منطبق با هدف‌هاى توسعه ملى را به مخاطبان برسانند. بنابراين، براى کاربرد مطلوب اين‌گونه ارتباطات توسعه بخش، همراه با تدارک توسعه و پيشرفت تجهيزات فنى و وسايل ارتباطي، بايد امکانات تربيت نيروى انسانى و کادر مديريت مورد لزوم آنها نيز فراهم شوند.

در راه نيل بدين‌مقصود براى آنکه 'توسعه ارتباطات' در مسير خدمت به 'ارتباطات توسعه' قرار گيرد، ارزيابى مداوم عملکردهاى وسايل ارتباط جمعي، در جهت راهيابى به عملکردهاى مطلوب آنها ضرورى است. به همين لحاظ، در سال‌هاى اخير، در بسيارى از کشورهاى در حال توسعه که به پيشبرد 'روزنامه‌نگارى توسعه' پرداخته‌اند، بررسى و تجزيه و تحليل 'اخبار توسعه' در مطبوعات و مخصوصاً روزنامه‌هاى روزانه، اهميت فراوانى کسب کرده است و وضع کمى و کيفى اين اخبار، معيار سنجش آمادگى و کارآئى مطبوعات، براى ايفاء وظايف ارتباطات توسعه‌بخش، شناخته شده است.