یُد

ويژگى

يُد به‌طور عمده به‌صورت يون و بيشتر در غده تيروئيد و مقدار کمترى نيز در غدد بزاقى و معده وجود دارد. تمام سلول‌ها داراى مقدار جزئى يُد هستند. يُد در محيط پراکنده است و بيشترين غلظت آن در آب اقيانوس‌ها و مناطق ساحلى موجود است

اعمال

عمل اصلى يُد حضور در دو هورمون ترى‌يدوتيرونين (T۳) و تيروکسين (T۴) مى‌باشد. اين هورمون‌ها بر بيشتر اندام‌هاى بدن اثر مى‌گذارند. براى مثال متابوليسم انرژي، شامل متابوليسم پايه و فرآيندهاى متابوليکى مواد مغذى زياد مقدار را تنظيم مى‌کنند. براى تکامل جسمى و ذهنى ضرورى هستند.

فرآيندهاى متابوليکى

يُد غذائى بيشتر به‌صورت يون غيرآلى (يُد) و ترکيبات آلى (متصل به اسيدهاى آمينه) مى‌باشد و به‌سرعت در سراسر لوله گوارش جذب مى‌شود. شکل يونى يُد بهتر از فرم آلى آن جذب مى‌گردد. غده تيروئيد يُد را از گردش خون برداشت مى‌کند. حدود سه چهارم يُد بدن در غده تيروئيد موجود داست. دفع يُد از کليه‌ها صورت مى‌گيرد. مقدار کمى نيز با مدفوع و عرق دفع مى‌شود.

ميزان مورد نياز

نياز به يُد به تشکيل مقادير مناسب هورمون‌هاى تيروئيدى بستگى دارد. و به‌طور کلى مقدار توصيه شده آن براساس RDA ۱۵۰ ميکروگرم است.

منابع

سه دسته مواد غذائى در تأمين يُد شرکت دارند. بزرگ‌ترين منبع طبيعى يُد مواد غذائى دريائى مثل ماهى آب‌هاى شور، صدف و جلبک‌هاى دريائى هستند. گياهانى که در سواحل دريا مى‌رويند منابع خوب يُد مى‌باشند، اما مواد غذائى که دور از دريا رشد مى‌کنند و ماهى آب‌هاى تازه يُد کمى ‌دارند. يُد موجود در گياهان، برخلاف ساير مواد معدني، به مقدار يد خاکى بستگى دارد که گياه در آن رشد کرده است. مطمئن‌ترين راه براى تأمين يد کافى استفاده از نمک يددار است. مصرف نمک يددار مداخلهٔ بهداشتى براى از بين بردن اختلالات کمبود يد مى‌باشد. کلرور سديم مورد استفاده در تهيه غذاهاى تجارتى معمولاً يُددار نيست. يُدى که به‌طور غيرعمدى به مواد غذائى اضافه مى‌شود نيز مى‌تواند منبع يُد باشد. براى مثال خمير مايهٔ مورد استفاده در تهيه نان در کارخانجات ممکن است حاوى يُد باشد. مواد ضدعفونى‌کننده‌اى که به‌کار مى‌رود، به‌خصوص در فراورى شير نيز داراى يُد است.

بعضى مواد غذائى حاوى ترکيباتى هستند گواترزا (Goitrogen) که در استفاده بدن از هورمون‌هاى تيروئيدى مداخله مى‌کنند. گياهان خانوادهٔ کَلم حاوى گواترين (goitrin) مى‌باشند. مواد گواترزا در بادام‌زميني، کاساوا و بعضى دانه‌هاى روغنى هم موجود است. خوشبختانه اين مواد به‌وسيله حرارت غيرفعال مى‌شوند. به‌علاوه هنگامى که سبزى‌هاى خام بخش اعظم رژيم غذائى را تشکيل مى‌دهند بايد نگران گواترزا بودن آنها بود.

کمبود (عدم دريافت کافي)

کافى نبودن يُد منجر به کاهش توليد هورمون و متعاقب آن پائين آمدن ميزان متابوليسم انرژى مى‌شود. غدهٔ تيروئيد براى توليد هورمون بيشتر بزرگ مى‌شود. به اين حالت گواتر ساده گفته مى‌شود که اگر در يک منطقه جغرافيائى شايع باشد بنام گواتربومى شناخته مى‌شود. در کمبود خفيف، تنها علامت خارجى بزرگ شدن غده تيروئيد است. اما در يک زن باردار مى‌تواند سبب نقايص برگشت‌ناپذير تولد در کودک او شود. بدن مادر توانائى تأمين يُد کافى براى جنين را ندارد. بنابراين کودک که دوران بحرانى تکامل را مى‌گذراند، شديدتر از مادر تحت تأثير کمبود قرار مى‌گيرد. کرتينيسم با متابوليسم پايه پائين، پوست خشک، لب‌هاى کلفت، زبان بزرگ، توقف تکامل عضلانى و استخوانى و عقب‌ماندگى ذهنى شديد مشخص مى‌شود.

مسموميت (دريافت بيش از اندازه)

به‌دليل اينکه کليه‌ها به‌ سرعت يُد را دفع مى‌کنند، مسموميت بسيار نادر است.