ریشهٔ عقاید مزدک

برخى از پژوهشگران معاصر چون کليماووى (Klima, Otakar, Mazdak) وى‌کي. تروتسکى و ديگران عقايد مزدک را از ديدگاه کمونيستى نگريسته‌اند، اما انديشهٔ مزدک دربارهٔ مساوات اقتصادى بر پايهٔ عقايد عرفانى بوده نه براساس فلسفهٔ مادي. جمالزاده نويسندهٔ معروف چنين مى‌گويد: تفاوت بسيار مهم مزدک و سوسياليسم، همين است که مزدک به اسم مذهب و خدا حرف مى‌زند و سوسياليست‌ها از ديدن بشر دوستى بدون در نظر گرفتن ايدئولوژى مذهبى و افکار آسماني' (سيدمحمدعلى جمالزاده، بالشويسم در ايران قديم (مزدک)، کاوه، شمارهٔ ۵ صفحات ۴ تا ۱۵.).

عقايد مزدک آن‌طور که اکثر نويسندگان، مغرضانه دربارهٔ او نظر داده‌اند، فقط بر اشتراک زن و خواسته نيست، بلکه مزدک مکتبى آورد که تحت تأثير اوضاع اقتصادى و سياسى آن زمان و متأثر از مانويت بوده است. عقايد مذهبى و مادى تواماً اساس مکتب مزدکى را تشکيل مى‌دهند، يا به‌ عبارت ديگر، جنبش انقلابى مزدکى براساس عقايد فلسفى - مذهبى استوار است. بنابراين براى شناخت اين مکتب، آگاهى از فلسفهٔ افلاطون، نوافلاطوني، گنوسى‌ها و مانويان ضرورى به‌نظر مى‌رسد.