مراقبت‌های بهداشتی پس از زایمان

آنچه مورد توجه هر مادرى است اين است که هر چه زودتر از ناراحتى‌ها و مشکلات جسمى و روانى دوران حاملگى و زايمان بهبود يابد و به‌حالت طبيعى برگردد. اولين و مهم‌ترين موضوع اين است که بدن و اندام مادر به حالت اوليه برگردد و عضلاتى که ضعيف شده، کشيده شده و يا تغيير شکل پيدا کرده‌اند، قدرت و نير و شکل اوليه خود را به‌دست آورند. بنابراين آشنايى به بهداشت و مراقبت‌هاى مخصوص بعد از زايمان در دوره نفاس 'اين دوره به ۶ تا ۸ هفته اول پس از زايمان اطلاق مى‌گردد، دوره‌اى که در آن رحم و ساير قسمت‌هاى دستگاه تناسلى و توليدمثل زن که در طول آبستنى و زايمان متحمل تغييراتى بوده‌اند به حالت عادى بر مى‌گردند' از نقطه نظر جلوگيرى از عوارض گوناگونى که براى مادران پيش مى‌آيد اهميت فراوان دارد. در اين دوره بايد به نظافت دست‌ها توجه خاص مبذول داشت. زيرا از اين طريق عفونت به دستگاه تناسلي، پستان‌ها و نوزاد انتقال مى‌يابد.

دست‌ها را پس از کار، قبل از هر غذا، پس از توالت، قبل از شير دادن کودک و دوشيدن پستان، با آب و صابون بايد شست. در زايشگاه و پس از آن در منزل، اندام تناسلى خارجى را بايد روزى دو بار شستشو کرد. يک هفته پس از زايمان، مادر مى‌تواند دوش بگيرد ولى استحمام را تا چهار الى پنج هفته بايد به تعويق انداخت. ترشح مهبل تا سه چهار هفته ادامه دارد و استعمال يک پَد 'قطعه‌اى پنبه که در لايه‌اى از تنزيب قرار دارد' جاذب آب حداقل تا دو هفته ضرورى به‌نظر مى‌رسد. لباس زير را هر چهار پنج روز يک بار بايد تعويض نمود. پستان‌ها را هر روز با آب و صابون شسته و قبل از شير دادن بهتر است نوک آنها را با پنبه تميز که در آب گرم خيس شده باشد پاک نمود. اگر کودک در مکيدن تنبلى نمود و پستان‌ها را از شير تخليه نکرد، لازم است مقدار باقى مانده را با دست يا شيردوش دوشيد. براى اين کار مى‌توان ضربه‌هاى ناچيز به پستان‌ها وارد آورده ولى هرگز نبايد آنها را ميان دست فشرد. شقاق پستان را فوراً بايد درمان نمود و بيش از پيش به نظافت پستان توجه چه شقاق پستان محل مناسبى براى انتشار عفونت به آن است. براى جلوگيرى از شل شدن پستان‌ها بعد از زايمان بايد از کرست استفاده نمود و تنها به هنگام شير دادن، پستان‌ها را آزاد گذاشت. استفاده از شکم‌بند نيز براى جلوگيرى از بزرگ ماندن شکم از دو تا سه هفته بعد از زايمان بسيار مفيد مى‌باشد.

در اين دوره رژيم غذايى مادر بايد پر محتوا و غنى باشد. نياز به هيچ‌گونه محدوديتى از نظر گوشت، نمک و مايعات نيست، ليکن از پرخورى بايد پرهيز کرد. اگر زايمان بدون عارضه و به‌طور طبيعى انجام شده باشد، مادر از همان روز اول مى‌تواند به پهلو بخوابد، روز دوم بنشيند و روز سوم راه برود. ليکن فعاليت زودتر گاهى باعث سقوط رحم و مهبل شده و ناراحتى‌هاى بعدى در بردارد.

بر اثر تغييرات ارگانيسمى که طى دوران باردارى در بدن زن باردار پديدار گشته است، معمولاً ۶ تا ۸ هفته طول خواهد کشيد تا پس از زايمان به حالت عادى و طبيعى باز گردند. بنابر اين تا قبل از اين مدت که دهانه رحم باز بوده و ترشحات زيادى دارد، اگر آميزش جنسى صورت گيرد احتمال نفوذ ميکرو‌ب‌هاى گوناگون از بيرون به‌داخل رحم و سپس عفونت آن فراوان است. از سوى ديگر چنان‌چه هنگام زايمان بر اندام‌هاى زايشى زن بخيه‌اى خورده باشد ممکن است بر اثر مقاربت توليد خونريزى نموده و يا ايجاد پارگى نمايد. بنابراين در جهت پيشگيرى از بروز هر گونه ناهنجارى و عفونت بهتر است مقاربت را تا ۶ الى ۸ هفته بعد از زايمان به تعويق انداخت و براى حاملگى بعدى نيز حداقل ۵/۱ سال به بدن استراحت داد تا مادر قواى از دست رفته خود را باز يافته و براى حاملگى مجدد آمادگى لازم را داشته باشد.

مراجعه به پزشک متخصص زنان در اين دوره جهت معاينات پزشکى بسيار ضرورى است تا از بازگشت کليه اندام‌هاى بدن به حالت اول مطمئن شده و هر گونه عوارض احتمالى برطرف گردند. موضوع ديگرى که در اينجا بايد اشاره نمود انجام تمرينات ورزشى است که در بازگشت اندام به‌حالت قبل از حاملگى مادر مؤثر هستند. مادرى که مى‌خواهد اندام طبيعى قبل از حاملگى خود را بازيابد و دچار کمر دردهاى مزمن نگردد بايد به ورزش و تمرين بپردازد. ورزش و تمرين، سستى و شل بودن عضلات را اصلاح مى‌کند و چربى‌هايى را که در قسمت فوقانى ران‌ها و ناحيه باسن و شکم او جمع شده است، کم مى‌کند.

بايد توجه داشت چون در دوران نه‌ ماهه حاملگي، فعاليت عضلاتى مادر کم بوده است، اکنون که شروع به تمرين مى‌کند بايد تمرين‌ها را آهسته و به‌تدريج انجام دهد و هيچ‌گونه خستگى را تحمل نکند و به‌تدريج زمان تمرين را افزايش دهد. مادر مى‌تواند با انجام تمرينات زير، در اين امر مهم توفيق يابد:

تمرين ۱: در حالى که به پشت خوابيده‌ايد پنج بار توسط عضلات شکم نفس عميق بکشيد.

تمرين ۲: به پشت بخوابيد، بازوهاى خود را به‌طرف خارج دراز کنيد، سپس دست‌هاى خود را بالا ببريد به‌طورى که دست‌ها در بالاى بدن به‌طور عمودى به‌هم نزديک گردند. بعداً به حالت اوليه برگردانيد.

تمرين ۳: به پشت بخوابيد و سر خود را از زمين بلند کرده و سعى کنيد چانه با قفسه سينه تماس پيدا کند. اين عمل را ده بار تکرار کنيد.

تمرين ۴: به پشت بخوابيد و در حالى که ران‌ها کشيده شده است، سر خود را بلند کنيد تا چانه با قفسه سينه تماس پيدا کند. سپس به‌تدريج شانه و قسمت بالاتنهٔ خود را از سطح زمين بالا ببريد. در همين زمان بازوهاى خود را در حالت عمومى بالا برده و به‌هم نزديک کنيد ولى سعى نمائيد به حالت نشسته درنيائيد.

تمرين ۵: هر روز صبح و عصر به مدت پنج دقيقه سينه خود را روى زمين گذاشته و سر را به يک طرف برگردانيد و زانوها را در حالى که خم کرده‌ايد، دور از هم نگه‌داشته، باسن خود را در حالى که زانوهاى خود را روى زمين گذاشته‌ايد بلند کنيد.

تمرين ۶: به پشت بخوابيد و قسمت بالاى تنه خود را بالا ببريد 'در حالت نيم‌خيز' و در حالى‌که آرنج و بازوهاى خود را روى زمين قرار داده‌ايد زانوى چپ خود را به آرامى به‌طرف سينه خود بالا ببريد و در همين زمان پاى راست خود را در حدود ۷ - ۸ سانتى‌متر از سطح زمين بالا نگه‌داريد. اين عمل را به‌طور متناوب با پاى ديگر، شش مرتبه انجام دهيد و سپس نفس عميق کشيده، استراحت کنيد.

تمرين ۷: در حالى که به پشت خوابيده‌ايد و دست‌ها را پهلوى خود قرار داده‌ايد پاهاى خود را طورى حرکت دهيد که گويى دوچرخه‌اى را مى‌رانيد. زانوهاى خود را تا آنجا که مى‌توانيد نزديک قفسه سينه خود بالا بياوريد و انگشت‌هاى خود را به‌طور مستقيم نگه‌داريد.

تمرين ۸: به روى دست بخوابيد. در حالى‌که بازوى راست دراز شده است، سر خود را روى بازو قرار دهيد. با کف دست ديگر بر روى زمين فشار دهيد. سپس آهسته، همان‌طورى که پا را به بالا مى‌بريد، هوا را به داخل ريه خود فرو ببريد و موقعى که پا را به پائين مى‌آوريد، هوا را بيرون کنيد سپس روى دست چپ بخوابيد و همين عمل را تکرار کنيد.

تمرين ۹: به پشت دراز بکشيد، زانوهاى خود را خم نمائيد و در حالى‌که کف پاها به زمين اتکاء دارد، دست‌ها را زير باسن خود قرار دهيد و ناحيه باسن خود را آهسته بالا ببريد 'ران‌ها به هم نزديک باشند' . در اين موقع عضلات شکم و ناحيه باسن خود را به حالت انقباض درآوريد و شل کنيد. اين تمرين را چندين بار تکرار کنيد.

تمرين ۱۰: در حالى‌که به پشت خوابيده‌ايد و زانوها خم شده است و کف پاها و شانه‌ها به زمين اتکاء دارد، هر دو زانو را به يک طرف و سپس به طرف ديگر بچرخانيد. موقعى که بدن گرم شد، در حالى‌که زانوها را به يک طرف مى‌بريد بازوها را به‌طرف مقابل زانوها حرکت دهيد. اين عمل را به‌طور متناوب انجام دهيد. اين تمرين را مى‌توانيد شش مرتبه، دوبار در روز انجام دهيد.

تمريناتى که در فوق بدان‌ها اشاره شد، پنج تمرين اول را معمولاً از روزهاى سوم و چهارم زايمان به بعد مى‌توان شروع کرد ولى بقيه تمرينات را بهتر است به بعد از پايان هفته ششم زايمان موکول نمود.