| گرچه عامه مردم بیشتر نگران مصرف زیاده از حد ماری‌جوآنا و داروهای 'سخت ـ hard drugs' هستند، اما هنوز هم در آمریکا الکل رایج‌ترین داروئی است که مورد استفاده و سوءاستفاده قرار می‌گیرد. برآوردی حاکی از آن است که در ایالات متحده ۹ میلیون نفر الکلی یا میخواره مشکل‌آفرین وجود دارد و به‌نظر می‌رسد که مصرف الکل به‌طور مداوم رو به افزایش است. بیماری‌های ناشی از الکل، هزینه‌های سرسام‌آوری را به‌صورت کاهش تولید و مخارج مراقبت‌های پزشکی به خود اختصاص داده است. سایر عواقب اجتماعی آن عبارتند از بالا رفتن میزان جنایات (قتل و بهره‌کشی از کودکان 'child abuse' هر دو با مصرف الکل ارتباط دارند)، اختلال خانوادگی، مرگ و زخمی شدن در بزرگراه‌ها، و خودکشی.
|
|
|
|
|
|
| نمونه قالبی فرد الکلی، یعنی مست ولگرد، تنها بخش کوچکی از افرادی را تشکیل می‌دهد که مشکلات جدی در رابطه با مصرف نوشابه‌های الکلی دارند. خانم خانه‌دار افسرده‌ای که چندین گیلاس مشروب باید بنوشد تا بتواند کارهای روزانه‌اش را تمام کند و چند گیلاس دیگر هم لازم دارد تا خود را آماده شرکت در یک میهمانی شبانه کند، بازرگانی که ناهار را همراه با سه گیلاس مشروب صرف میکند تا بتواند بعدازظهر هم به‌کار ادامه دهد، پزشکی که به‌علت کار زیاد در کشور میز خود یک بطری مشروب نگه می‌دارد، و دانش‌آموز دبیرستان که مرتباً مشروب می‌نوشد تا مورد قبول دوستان خود قرار گیرد، همگی راهی را در پیش گرفته‌اند که به الکلیسم ختم می‌شود. تعاریف گوناگونی از الکلیسم ارائه‌شده، اما دو نکته‌ای که تقریباً در همه آنها دیده می‌شود یکی ناتوانی در پرهیز 'ethanol' (احساس اینکه نمی‌توان بدون مشروب خوردن روز را به پایان رساند) و دیگری نداشتن کنترل (ناتوانی در باز ایستادن پس از یکی دو گیلاس) است.
|
|
| از راه‌های گوناگونی ممکن است باده‌گساری مجلسی به الکلیسم منجر شود. در یکی از بررسی‌ها که درباره افراد الکلی انجام شدە، چهار مرحله زیر توصیف شده است:
|
|
| - مرحله پیش‌الکلی (Prealcoholic):
|
| شخص در موقعیت‌های اجتماعی و گاه به افراط مشروب می‌خورد تا تنش خود را کاهش دهد و مشکلات را فراموش کند. رفته رفته، هم مقدار مصرف الکل و هم دفعات باده‌گساری بیشتر می‌شود و شخص در مواقع بحرانی به‌تدریج هر چه بیشتر به مشروبات الکلی پناه می‌برد.
|
|
| - مرحله پیش‌نشانه‌ای (Prodromal stage):
|
| باده‌گساری مخفیانه انجام می‌شود و امکان دارد با 'یادزدائی ـ blackout' همراه باشد - حالتی که شخص در طی آن هشیار می‌ماند و رفتارش تا حدودی از نظم برخوردار است، اما بعداً نمی‌تواند رویدادها را به خاطر آورد. فکر مشروب ذهن شخص را اشغال میکند و از این لحاظ احساس گناه میکند، اما باز هم در این فکر است که مشروب بعدی را کی و کجا خواهد خورد.
|
|
| - مرحله تعیین‌کننده (Crucial stage):
|
| کنترل شخص کاملاً از دست‌رفته؛ همینکه شروع به نوشیدن مشروب الکلی میکند، آنقدر می‌نوشد که یا از حال می‌رود یا دچار بهت‌زدگی (stupor) می‌شود. سازگاری اجتماعی رو به تباهی می‌گذارد و خانواده و دوستان و همکاران از مشروب خوردن او آگاه می‌شوند. از صبح شروع به مشروب‌خوری میکند و به برنامه غذائی خود بی‌اعتناء می‌ماند و در این موقع ممکن است اولین 'تسلیم' - باده‌گساری مداوم تا چند روز - نمایان شود. هنوز هم پرهیز برای او امکان دارد (شخص ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها لب به مشروب نزند)، اما همینکه باز هم یک مشروب خورد، همان الگو دوباره تکرار می‌شود. این مرحله از این جهت مرحله 'تعیین‌کننده' نامیده شده است که اگر شخص در این مرحله در پی چاره برنیاید این خطر وجود دارد که به‌طور مزمن الکلی شود.
|
|
| - مرحله مزمن (chronic stage):
|
| شخص به‌طور مداوم مشروب می‌خورد؛ زندگی او در مشروب خوردن خلاصه می‌شود. بدن آنچنان به الکل عادت کرده که اگر شخص به الکل دسترسی پیدا نکند نشانه‌های کناره‌گیری در او نمایان می‌شود. در نتیجه سوءتغذیه و الکل، اختلال‌های فیزیولوژیائی مختلفی نمایان می‌شود. شخص دیگر به وضع ظاهر خود، عزت‌نفس خود، خانواده، دوستان و موقعیت اجتماعی خود هیچ اهمیتی نمی‌دهد. این همان مرحله‌ای است که در مورد آن اصطلاح 'مست ولگرد' به‌کار می‌رود.
|
|
| در تحقیقاتی که انجام شده همه ویژگی‌های این مراحل مورد تأیید قرار نگرفته است. برخی الکلی‌ها به‌ندرت مست می‌شوند، اما روزانه تا آن اندازه مشروب می‌خورند که آرامش کافی احساس کنند؛ برخی از آنها نیز، هرگز دچار یادزدائی نمی‌شوند. با وجود این، بسیاری از الکلی‌ها همین مراحل را یکی پس از دیگری طی می‌کنند (جلی نک 'Jellinek' ـ ۱۹۵۲).
|
|
|
نظریه‌هائی درباره الکلیسم
|
|
| با توجه به عواقب مصیبت‌باری که مشروب خوردن دارد چرا باز هم آدم‌ها به خوردن مشروب ادامه می‌دهند؟ شواهدی حاکی از وجود آمادگی ارثی در این مورد است. اگر یکی از دوقلوهای یک‌تخمکی الکلی باشد، ۶۰ درصد احتمال دارد همزاد او نیز الکلی شود. میزان این احتمال در مورد دوقلوهای دوتخمکی فقط ۲۰ درصد است (کیج 'Kaij' ـ ۱۹۶۰).
|
|
| شواهد دیگری از تأیید آمادگی ارثی برای الکلیسم از مطالعات مربوط به کودکانی به‌دست آمده است که والدینشان الکلی بوده‌اند ولی در کودکی به فرزندخواندگی پذیرفته شده و به‌وسیله والدین خوانده‌های غیرالکلی پرورش یافته بودند. در سنین نزدیک به سی سالگی، تعداد افراد الکلی در این گروه از کودکان، دو برابر الکلی‌های گروه دیگری بود که به‌وسیله والدین خانواده‌ها بزرگ شده بودند ولی والدین حقیقی آنها الکلی نبوده‌اند (گودوین ـ Goodwin و همکاران، ۱۹۷۳).
|
|
| گرچه ظاهراً گرایشی ارثی به الکلیسم وجود دارد، اما اکثر کودکانی که از والدین الکلی زاده می‌شوند، خود الکلی نمی‌شوند. پژوهش‌ها تاکنون نتوانسته‌اند مبنای جسمانی الکلیسم را تعیین کنند، به این معنا که هیچ‌گونه تفاوتی بین الکلی‌ها و غیرالکلی‌ها از لحاظ سوخت و ساز الکل و سایر کارکردهای بدنی دیده نشده است (به‌جز تغییراتی که در نتیجه مصرف درازمدت الکل رخ میکند).
|
|
| نظریه‌ای که با عقل سلیم جور درمی‌آید و نخستین بار به‌وسیله نظریه‌پردازان یادگیری ارائه شده این است که مردم به این علت مشروب می‌خورند تا اضطراب خود را کاهش دهند. الکل از لحاظ قدرتی که در کاهش تنش دارد تقویت‌کننده بسیار نیرومندی است، و همین اثر فوری ممکن است آثار ناخوشایند بعدی آن را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. اگر پس از اولین جرعهٔ مشروب، ۵ ثانیه احساس نامطبوع به شما دست بدهد آیا باز هم به نوشیدن ادامه می‌دهید؟
|
|
| با این وجود، این نظریه که فرد الکلی به خاطر رهائی از تنش مشروب می‌خورد، تبیین کاملی به‌دست نمی‌دهد. این نظریه ممکن است روشن کند که چرا شخص شروع به نوشیدن مشروب میکند، اما نمی‌تواند تبیین کند که چرا خوردن مشروب برای مدت‌های طولانی ادامه می‌یابد. مشاهدات دقیقی که روی افراد الکلی در بخش ویژه‌ای در یک بیمارستان صورت گرفته نشان داده است که باده‌گساری در خلال ۱۲ تا ۲۴ ساعت اول، میزان اضطراب را کاهش می‌دهد، اما پس از این دوره، سطح تنش و اضطراب را افزایش می‌دهد (ناتن ـ Nathan واوبراین ـ O'Brien ـ ۱۹۷۱). شاید تحت‌تأثیر 'تیرگی‌های' حافظه که در مرحله الکلیسم مزمن رخ میکند، فرد الکلی افزوده شدن بعدی اضطراب را فراموش میکند (لیزمن 'Lisman' ـ ۱۹۷۴).
|
|
| واضح است که انگیزه‌های مشروب خوردن مسائل ساده‌ای نیستند، اما در مجموع باید انگیزه‌های بسیار نیرومندی باشند وگرنه چگونه ممکن است در فرهنگ‌هائی که از سایر جهات تفاوت‌های چشمگیری با هم دارند، مشروب خوردن تا این اندازه رواج داشته باشد.
|
|
|
|
| سؤال‌هائی که به‌وسیله 'انجمن ملی الکلیسم و سوءاستفاده از الکل' تهیه شده‌اند. افراد با جواب دادن به آنها درمی‌یابند که مسئله‌ای در ارتباط با مصرف الکل دارند یا نه.
|
|
| هر اندازه زودتر پی ببرید که مشکلی در ارتباط با مصرف الکل دارید یا نه، به همان اندازه آسان‌تر می‌توانید از چنگ آن خلاص شوید. با جواب دادن به سؤال‌های زیر می‌توانید دریابید که به مشروبات الکلی وابستگی دارید یا نه. در این لحظه باید کاملاً با خود روراست باشید: فقط خود شما می‌توانید بفهمید که الکل تا چه اندازه به زندگی شما لطمه می‌زند.
|
|
| ۱. آیا کسی از نزدیکان شما نسبت به مشروب خوردن شما اظهار نگرانی کرده است؟
|
|
| ۲. آیا هنگام روبه‌رو شدن با مشکلات، برای تسکین خاطر به الکل پناه می‌برید؟
|
|
| ۳. آیا گاهی اتفاق می‌افتد که به‌علت مشروب خوردن از انجام وظایف خانوادگی و شغلی خود باز بمانید؟
|
|
| ۴. آیا تاکنون به‌علت مشروب خوردن به مراقبت‌های پزشکی احتیاج پیدا کرده‌اید؟
|
|
| ۵. آیا تاکنون در طی مشروب خوردن دچار یادزدائی - یعنی زوال کامل حافظه در حالت بیداری - شده‌اید؟
|
|
| ۶. آیا تاکنون به‌علت مشروب خوردن با مراجع قضائی سروکار پیدا کرده‌اید؟
|
|
| ۷. آیا اغلب اتفاق می‌افتد که خود قول و قراری برای کنترل یا کم کردن میزان مشروب خوردن بگذارید ولی نتوانید سر قول خود بایستید؟
|
|
| اگر به یکی از سؤال‌های فوق جواب مثبت داده باشید، در این‌صورت احتمال دارد که مشروب خوردن به‌گونه چشمگیری بر زندگی شما اثر بگذارد. شما باید پیش از آنکه وضع بدتری پیش آید در این مورد اقدامی بکنید.
|
|
|
|
| به هر دلیلی که شخص شروع به مشروب خوردن بکند، پس از آنکه وابستگی روانی به آن پیدا کرد، ترک آن برایش دشوار است. شخص هر اندازه زودتر متوجه شود که الکل زندگی او را به شدت مختل کرده، به همان نسبت آسان‌تر می‌تواند قبل از وابستگی فیزیولوژیائی بدن به الکل، درصدد چاره برآید. انجمن الکلی‌های بی‌نام (Alcoholic) که یک سازمان جهانی است توانسته است در مواردی کمک‌های ارزنده‌ای بکند. اعضاء این انجمن الکلی‌های سابق هستند که زندگی خود را وقف کمک به افراد دیگری کرده‌اند که به‌گونه‌ای گرفتار مشکلاتی در ارتباط با مصرف الکل هستند. روش‌های مبتنی بر نظریه رفتار نیز که از طریق آنها سعی می‌شود نگرش شخص را نسبت به الکل تغییر دهند و شیوه‌های دیگری را برای کنار آمدن با اضطراب جانشین آن سازند، در مواردی موفق بوده‌اند.
|
