از سال ۱۹۴۶ تا سال ۱۹۶۵ میلادی(۳)

۱۹۴۶ م. حافظه‌هاى کمکى يا پرونده‌هاى رايانه‌اى

به دليل محدوديت ظرفيت حافظه اصلى (Main Storage) و استفاده مداوم از آن براى برنامه‌ها و اطلاعات گوناگون مورد نياز براى کار و به‌عبارت ديگر مجزا بودن اطلاعات در آن و همچنين گرانى حافظه اصلى در رابطه با ساير انواع حافظه، امکان ذخيره‌سازى اطلاعات با حجم زياد و براى مدت طولانى در آن وجود ندارد. براى ذخيره‌سازى اطلاعات و نگهدارى آن براى زمان طولانى الزام‌آور است. اين واسطه‌ها به حافظه کمکى يا حافظه ثانويه (Secondary Storage) شهرت دارد. پرونده‌هاى اطلاعات کامپيوترى اغلب روى آنها نگهدارى مى‌شود. اطلاعات ضبط شده روى اين پرونده‌ها مى‌توانند به سرعت به رايانه انتقال يافته و با توسط آن استخراج شوند. نوار مغناطيسى (Magnetic Tape) رايانه‌ها از نظر ضبط و خواندن شبيه نوارهاى معمولى ضبط‌صوت است. جنس آن از نوعى پوليستر بوده و روى آن از موادى ترکيب شده از ذرات پودر اکسيد آهن پوشش داده شده است. عرض نوار معمولاً ۵/۰ اينچ و طول آن در اندازه‌هاى گوناگون است. طول نوار حداکثر به ۳۶۰۰ فوت مى‌رسد.

اطلاعات روى نوار به شکل نقاط مغناطيسى ضبط مى‌شود و معمولا‌ً هر بايت يا کاراکتر در عرض نوار به‌صورت ۷ تا ۹ نقطه مغناطيسى قابل ضبط است و روى نوار ۷ تا ۹ شيار (Tracks) تشکيل مى‌شود. اين اطلاعات روى نوار به‌طور پشت سرهم قرار مى‌گيرد. بنابراين براى دسترسى به اطلاعات در روى نوار بايستى از اول نوار تا آنجا که نياز است اطلاعات خوانده شود. پاک کردن و نوشتن اطلاعات جديد روى نوار امکان‌پذير است. براى حفظ اطلاعات روى نوار از ضامنى که در پشت نوار است استفاده مى‌شود. ظرفيت نوار مغناطيسى بستگى به فسردگى ثبت اطلاعات روى آن دارد و داراى درجات مختلف است که مهم‌ترين آنها ضبط ۸۰۰ تا ۱۶۰۰ بايت در اينچ است و حداکثر اطلاعات به ۶۰۰۰ کاراکتر در اينچ هم مى‌رسد. اطلاعات روى نوار به‌صورت مشخصه‌هاى اطلاعاتى رکورد (Record) پشت سر هم ثبت مى‌شود و هر بار دستگاه نوارخوان يکى از آنها را از روى نوار خوانده و به داخل حافظه رايانه مى‌فرستد.

دستگاه نوارخوان مغناطيسى (Tape Drive) به‌طور مستقيم با رايانه در ارتباط است. اين دستگاه اطلاعات موجود در روى نوار مغناطيسى را پس از خواندن به داخل حافظه فرستاده و يا اطلاعات خروجى از حافظه را به روى نوار مغناطيسى براى استفاده‌هاى بعدى ضبط مى‌نمايد. نحوه کار دستگاه نوارخوان مغناطيسى تقريباً تا حدودى شبيه دستگاه ضبط‌صوت است. به اين ترتيب که در روى ايستگاه، محافظه با دو حلقه Reel نوار وجود دارد. در هنگام انتقال نوار مغناطيسى از روى حلقه پُر (اصلي) به روى حلقه خالي، نوار از مقابل شاخک خواندن دستگاه مى‌گذرد و عمل نوشتن يا خواندن توسط اين شاخک انجام مى‌گيرد. اين شاخک‌ها داراى ۷ تا ۹ نوک خواندن يا نوشتن است که توسط آنها نوارها به‌صورت ۷ شيار يا ۹ شيار نوشته يا خوانده مى‌شود. سرعت خواندن و نوشتن روى نوار مغناطيسى بستگى به‌سرعت عبور نواز از برابر شاخک و ظرفيت و فشردگى ضبط اطلاعات به روى نوار دارد. اين سرعت معمولاً بين ۲۰،۰۰۰ تا ۱،۰۰۰،۰۰۰ کاراکتر در ثانيه در مدل‌هاى مختلف، متفاوت است.

اطلاعات روى نوار به‌صورت رکورد به رکورد نوشته مى‌شود و همان‌طور که در شرح نوار مغناطيسى ياد شد، بين هر دو رکورد فاصله‌اى به ‌طول ۴/۳ اينچ وجود دارد. اين فاصله براى آن است که بعد از هر بار خواندن يا نوشتن، دستگاه نوارخوان براى آمادگى حافظه جهت دريافت اطلاعات بعدي، يا آمادگى حافظه براى ارسال قسمت بعدى اطلاعات به دستگاه نوارخوان، توقف کوتاهى خواهد داشت. نيمى از اين فاصله براى رسيدن نوار به توقف کامل و نيم ديگر آن براى رسيدن نوار به سرعت لازم براى خواندن و نوشتن شاخک مى‌باشد. از نوار مغناطيسى مى‌توان به‌عنوان ورودي، براى خواندن داده‌هاى لازم از روى آن، يا به‌عنوان خروجى براى ضبط اطلاعات پردازش شده به روى آن استفاده کرد. استفاده از نوار مغناطيسى مزاياى فراوانى دارد. امکان ضبط حجم بزرگى از اطلاعات بر روى آن (روى نوارهاى مغناطيسى معمولي، به‌طور متوسط مى‌توان اطلاعات حدود ۵۰۰،۰۰۰ کارت منگنه را ضبط کرد) سهولت حمل و نقل و نگهدارى نوار و امکان تهيه نسخه‌هاى متعدد از آن از جمله مهم‌ترين اين مزايا مى‌باشد.

۱۹۴۷ م. دايرةالمعارف بزرگ اتحاد جماهير شوروى

از جمله دايرةالمعارف‌هاى مهم قرن بيستم دايرةالمعارف بزرگ اتحاد جماهير شوروى است که در سال‌هاى ۱۹۲۶ - ۱۹۴۷ در ۶۵ جلد منتشر شد. ويرايش دوم آن در سال ۱۹۴۹ - ۱۹۵۸ انتشار يافت و نگرش مارکسيستى - لنينيستى داشت. براى اين دايرةالمعارف هشت هزار دانشمند مقاله نوشته‌اند. يک جلد کامل آن به شوروى اختصاص داشت. ويرايش سوم اين دايرةالمعارف در سال ۱۹۷۴ منتشر شد. انتشارات کولير (لندن) و مک ميلان (نيويورک) اقدام به ترجمه دايرةالمعارف از روسى به انگليسى کردند. از آنجا که هر جلد اين دايرةالمعارف به‌طور مستقل به انگليسى ترجمه مى‌شود، الفباء هر جلد از A تا Z است و به‌ناچار براى هر پنج جلد يک نمايه تفصيلى تهيه شد. پس از انتشار جلد سى‌ام، اين نمايه‌ها در هم ادغام شده و به‌صورت يک جلد مستقل منتشر گرديد. اين دايرةالمعارف براى موضوعات علوم اجتماعى که از ديدگاه محققان شوروى تدوين شده براى کسانى که بخواهند در زمينه علوم اجتماعى مطالعه تطبيقى انجام دهند، حائز اهميت است.