کُردها

از ديدگاه نژادشناسي، کردها مانند ديگر مردمان اين سرزمين - پشتوها و بلوچ‌ها - ايرانى هستند. تبعيدها، کوچ‌ها و ازدواج‌ها در ميان قبايل مختلف، در طول هزار سال گذشتند. کردها را به گروه‌هايى با عقايد و سنت‌هاى متفاوت تقسيم کرده است. پراکندگى جمعيت کردها، تأثيرى مستقيم بر روى تاريخ آنها گذاشته است. اکثر کردها در استان‌هاى کردستان و کرمانشاه زندگى مى‌کنند. قبايل بزرگى از کردها در نواحى دور شمال شرقى ايران در رشته‌کوه‌هاى 'کوپت داغ' خراسان و تعداد کمى در نواحى غربى تاکستان و جنوب شرقى ايران ميان بلوچ‌ها سکونت دارند.

به‌دليل پراکندگى گستردۀ کردها، اختلاف زيادى نيز در گليم‌هاى آنها وجود دارد. اين اختلافات در طرح، بافت، مواد به‌کار رفته، اندازه و رنگ به‌چشم مى‌خورد.

ً مشهورترين گليم‌هاى کردستان صحنه است که در حال حاضر شامل سنندج و اطراف آن مى‌شود. صحنه هميشه مرکز کارگاه‌هاى توليد قالى و گليم کردستان به‌شمار مى‌رفته است. گليم‌هاى صحنه چه از نظر سنى و چه از لحاظ زيبايى‌شناسى با ديگر گليم‌هاى قبايل کرد تفاوت دارد و بيش از گليم‌هاى ديگر به فرش‌هاى گره‌دار ايرانى شبيه است.

طرح متن در گليم‌هاى صحنه تکرار بى‌انتهايى از طرح‌هاى گل‌دار است و يا طرحى گل‌دار در داخل ترنج ميانى است. اين گليم‌ها معمولاً کوچک و مستطيل شکل هستند. البته در اندازه بزرگ و دايره شکل نيز بافته مى‌شوند. رنگ‌ها غالباً آبي، قرمز و سفيد است. تارها معمولاً از نخ و پودها غالباً از رشته‌هاى پشمين، ابريشمى و اخيراً پلى‌کروم ابريشمين است. گليم‌هاى صحنه به‌خاطر ظرافت و زيبايى خود شهرت خاصى دارند.

بى‌جار منطقه و شهرى تجارى در حاشيهٔ کردستان است که گليم‌بافت‌‌هايى به اين نام دارد، که مربوط به خود شهر و چهل روستاى اطراف آن است. گليم بى‌جار طويل و باريک است و در آن از ترنج‌هاى رنگين مثلثى شکل يا لوزى شکل استفاده مى‌شود. يکى از زيباترين و جالب‌ترين ويژگى‌هاى بعضى از اين گليم‌ها، بافت انسان و حيوان در متن يا حاشيهٔ آنها است.

کردهاى خراسان در دست بافت‌هاى خود از طرح‌ها، رنگ‌ها و فنون بسيار متنوعى استفاده مى‌کنند. گليم‌ها غالباً پيچ‌باف است و رنگ‌هاى ملايم و تا حدى تيره در آنها به‌کار رفته است. اين گليم‌ها درخشش و زندگى گليم‌هاى شمال غربى ايران را ندارد.

بيجار از مراکز بافندگى مهمى است که گروه هاى قبيله اى گوناگون در آن زندگى مى کنند.اين گليم مى تواند مربوط به شاهسون يا قبايل ديگرى از شمال غربى ايران باشد ، اما رنگ و نگاره هاى خاص آن ترجيحاٌ متعلق به کردستان است.

پشم گليم بیجار زبر ، ضخيم وصورتى رنگ است. اين رنگ از ريشه هاى روناس و آب دوغ تهيه مى شود . طرح هايى که به اشکال انسانى و حيوانى شباهت دارد در کناره هاى متن به چشم مى خورد ، از ويژگى هاى دست بافت هاى کرد است .بنا بر عقيده بازاريان ، اين طرح ها عروس و داماد را در مراسم عروسى و آرزوى آنان را براى رسيدن به خوشبختى نشلن مى دهد.

کردهاى خراسان رواندازى مربوط به نواحى قوچان و بجنورد در شمال غربى مشهد. اين رو تختى در اواخر قرن نوزدهم، در دو تکه بافته شده و بر روى زمينه‌اى ساده و يکدست، پودهاى اضافه شده عبارت است از ريشه هاى طويل و منگوله‌هاى تزئينى در دو طرف روانداز.