توسعهٔ شهرنشینی و تمرکز شهری در جهان

منظور از توسعهٔ شهرنشينى، رشد جمعيت شهرها در يک منطقه يا کشور است و اين يک پديدهٔ بسيار قديمى است، ليکن توسعه شهرنشينى عصر جديد، تا قرن نوزدهم سابقه نداشته است (مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى ايران، تأليف دکتر راسخ و دکتر بهنام، فصل اول).

شرايط جامعه‌شناسى تمرکز شهرى را مى‌توان در دورهٔ پيش از انقلاب صنعتى و بعد از توسعهٔ صنعت بررسى کرد.

- دورهٔ پيش از انقلاب صنعتى:

وجود شهرهاى بزرگ از چند هزار سال قبل از ميلاد تأئيد شده است. برخى از عوامل مؤثر در پيدايش شهرها در اين دوره عبارت است از: وجود جمعيت زائد روستائى و تسهيلات رفت و آمد، توسعهٔ تخصص‌ها، که اجازه داده است بين شهر و روستا جريان مبادل به‌وجود آيد، ظهور دولت‌هاى ملى (مرکزى) که در پايتخت خود خدمات ادارى، سياسى، مذهبى و غيره را متمرکز کرده‌اند. اين شرايط در اروپا و آمريکا قبل از تمدن نئولتيک (Neolithique) ايجاد شده است. شهرها ابتدا، در دشت‌هاى پر حاصل يا دوره‌هاى پر آب و سپس در تقاطع راه‌ها و مراکز ارتباطى و نقاط سوق‌الجيشى و نقاط مجاور سنگ‌هاى معدنى توسعه يافته‌اند.

- دورهٔ بعد از توسعهٔ صنعت:

توسعهٔ مهم شهرنشينى در اروپا با جريان انقلاب صنعتى قرون هيجدهم و نوزدهم همراه و همگام بوده است. در حقيقت انقلاب کشاورزى در قرن هيجدهم و تمرکز کارگران در اطراف کارخانه‌ها و مراکز صنعتى و بهتر شدن وسايل رفت و آمد و ارتباطات از شرايط عمدهٔ توسعهٔ شهرنشينى محسوب مى‌شوند.