ریخت‌شناسی اجتماعی یا مورفولوژی اجتماعی (Social Morphology)

ساده‌ترين و بيرونى‌ترين لايهٔ 'پديدهٔ اجتماعى کامل' که مى‌توان آن را با حواس دريافت کرد و اندازه گرفت، لايهٔ 'مورفولوژيک' و 'اکولوژيک' است که شامل: محيط طبيعي، جغرافيا ٭شهر و روستا، تقسيمات کشوري، منطقه‌اى و شهرى و...) محيط طبيعي، پراکندگى جمعيت در سطح زمين و حرکات آن (مرگ و مير، زاد و ولد، مهاجرت و...) ابزار و تکنيک‌ها، کارخانه‌ها، مسجد، مدرسه، زندان، بيمارستان، سربازخانه، بناهاى تاريخي، تأسيسات و تجهيزات شهري، خيابان‌ها و ترافيک و... محصولات کشاورزى و صنعتى است. اينها همه بدان جهت اجتماعى هستند که در آنها نشانى از عمل جمعى مى‌توان يافت. به‌عبارت ديگر 'ريخت‌شناسي' (مورفولوژى اجتماعي)، بخشى از جامعه‌شناسى است که محيط طبيعى و جغرافيائى و شکل خارجى جامعه و حجم جمعيت، تمرکز و پراکندگى و چگونگى استقرار آنها را مورد مطالعه قرار مى‌دهد. سپس تأثيرات آنها را در حيات درونى و تطور جامعه تبيين مى‌کند.

مثلاً نشان مى‌دهد که چرا برخى از مناطق جمعيت را جذب و بعضى ديگر آن را دفع مى‌کند و علل و آثار پراکندگى و تمرکز جمعيت چيست؟

'مارسل موس' ، شاگرد دورکيم در تحقيق 'تغييرات فصلى در جوامع اسکيمو' دربارهٔ تأثيرات تمرکز و پراکندگى جمعيت در حيات درونى جامعه مى‌گويد: قبايل اسکيمو داراى دو حالت جمعيتى است:

- حالت تراکم يا انبوهى جمعيت.

- حالت پراکندگى جمعيت. به‌نظر او هنگامى‌که در زمستان اسکيموها در کنار هم جمع مى‌شوند و جمعيت متراکم و انبوه است، افراد احساسات نوع‌دوستى و مذهبى شديد دارند. در حالى‌که در تابستان که جمعيت پراکنده مى‌شوند، احساسات مذهبى آنان ضعيف شده و افراد خودپرست، خودخواه و فاقد احساسات نوع‌دوستى هستند.