|
| آبانبار كهنه دژ، سمنان، قاجاريان
|
|
| اين آبانبار در محله ناسار بالا و در کوچهٔ کهنه دژ سمنان قرار دارد و داراى سردر آجرى و پشت بغل‌هاى آجرى با تزئينات زيگزاگ شکل است که در سال ۱۳۲۵ هجرى قمرى به همت شخصى به نام حاجى ميرزا ملقب به دربان ساخته شد. بر بالاى مدخل ورودى آن، لوحه‌اى به طول نيم متر و عرض ۳۰ سانتى‌متر وجود دارد که اشعارى بر آن منقوش است.
|
|
| در سال‌هاى گذشته، سازمان ميراث فرهنگى کشور قسمتى از تاق گهواره‌اى اين آبانبار را تعمير و مرمت کرد. در حال حاضر مدخل ورودى آن (جز اندکى از آن که باز است) با تيغه‌بندى آجر و گچ مسدود شده است.
|
|
| آبانبار گرمسار، گرمسار، قاجاريان
|
|
| بزرگ‌ترين آبانبار شهرستان گرمسار است که از بناهاى بسيار جالب اين ناحيه به شمار مى‌رود. اين آبانبار در ضلع شمالى مسجد جامع گرمسار بنا شده است. منبع بزرگ و اصلى آن به صورت گنبد پلهاى مدور آجرى در داخل کوچه قرار دارد که به صورت ميدانگاهى درآمده است. تعداد پله‌هاى مدور آن از ابتداى زمين تا ابتداى بادگير ۲۴ پله است. ژرفاى آبگير آن در حدود ۱۴ متر بود که به مدت پنج ماه از سال آب آشاميدنى اهالى شهر و حومه آن را تأمين مى‌کرد. سردر بزرگ و تاق گهواره‌اى آبانبار مذکور در سمت بازار بود که اينک مسدود شده است. اين آبانبار که از بناهاى بسيار جالب اين ناحيه به شمار مى‌رود قرار است در آينده با حفظ ارزش تاريخى خود به مکان ورزشى تبديل شود.
|
|
| آبانبار لالو قزوين، قاجاريان
|
|
| اين آبانبار در خيابان سعدى، متصل به مدرسهٔ حاجى سيد ابراهيم تنکابنى، و روبه‌روى بازارچهٔ آقا و مسجد مرحوم حاجى موسى بزاز قرار گرفته است. بانى آن حاجى محمدنامى بوده و تاريخ پايان بنا ۱۲۲۴ هـ.ق است. قطعه‌اى از سنگ مرمر که به شکل مربع مستطيل است و اشعارى بر روى آن کنده‌کارى شده، در قسمت درگاه آبانبار کار گذاشته شده است.
|
|
| آبانبار مله‌ى پيرگل سرخ، بهبهان
|
|
| در راه بهبهان به خيرآباد و در نزديکى شهر بهبهان سه باب آبانبار مستطيل از گچ و ساروج در محلى به نام مله پيرگل سرخ ديده مى‌شود که فعلاً سقف و تأسيساتى ندارد و در درون زمين به صورت حفره‌‌هايى مستطيل از سنگ ساروج به جا مانده است. به نظر مى‌رسد که قدمت اين آبانبارها به اواخر دوره صفوى برسد.
|
|
| آبانبار ميرزا مهدى، سارى
|
|
| آبانبار ميرزا مهدى در شهر سارى واقع شده و به دورهٔ افشاريه يا زنديه مربوط است.
|
|
| اين آبانبار به وسيلهٔ پلکان‌هايى به پا شير و انبار آب دسترسى دارد. طرح آبانبار، مدور با گنبدى هلالى است که تماماً با مصالح آجر و ملاط ساروج ساخته شده است. در قسمت فوقانى سقف گنبد، دريچه‌هايى به منظور آبانبار تعبيه گرديده است. اين آبانبار علاوه بر در ورودى اصلى، در ديگرى نيز در سمت شمالى دارد که در مواقع ضرورى به جهت لايروبى و تميز کردن، از آن استفاده مى‌شد.
|
|
| چنان‌که در نحوهٔ حفاظت و مرمت اين آبانبار اقدامات اساسى انجام گيرد، علاوه بر جاذبه‌هاى سياحتى، مى‌توان از فضاى آن در امور فرهنگى و هنرى نيز بهرهبردارى کرد.
|
|
| آبانبار ناسار، سمنان، قاجاريان
|
|
| يکى از مهم‌ترين و عميق‌‌ترين آبانبارهاى سمنان، آبانبار ناسار است که در دوران قاجاريه ساخته شده است. اين آبانبار داراى سردر بزرگى است که روى دو جرز مشتمل بر دو اسپر آجرى استوار شده است. بر بالاى مدخل ورودى آبانبار نيز لوحه‌اى سنگى نصب شده که اشعارى بر آن حجارى شده است.
|
|
| آبانبار ناسار، داراى پله‌هاى سنگى پهن و بلند است. سقف پايين آبانبار مشتمل بر ايوانى است که به صورت دايره و به وسيله راهرويى که در سمت راست آبانبار قرار دارد به قسمت اصلى راه مى‌يابد. سقف بلند آن، گنبدى و داراى سوراخى بزرگ است که نور داخل آبانبار را تأمين مى‌کند.
|
|
| آبانبار ناسار (نوحصار) گرمسار، قاجاريان
|
|
| اين آبانبار در جنوب قلعهٔ ناسار گرمسار و در جوار جادهٔ اصلى به روستا قرار گرفته است. سازندهٔ اين بنا طبق نوشتهٔ بالاى سردر آبانبار مرحوم سيف‌ا... معماريان سمنانى است.
|
|
| منبع اصلى، گنبدى شکل و آجرپوش است که بر تاق آجرى و ضربى طرفين استوار است. در دو سمت منبع، دو بادگير براى خنک شدن آب زير منبع در نظر گرفته شده است. منبع اصلى اين آبانبار از نظر فيزيکى با ساير آبانبارها در سطح استان متفاوت و در نوع خود بى نظير است. آبانبار مذکور امروزه قابل استفاده و بهرهبردارى نيست.
|
|
|
|
| آبانبار نو که به تلفظ محلى «نوانبار» گفته مى‌شود، در محلهٔ نوانبار سارى واقع شده است. اين آبانبار را خورشيد خانم (از خاندان کنى‌ها) ساخته است. تمام اجزاى آن از مدخل، پلکان، پاشير و قسمت انبار آب (که با پوشش گنبدى ساخته شده است) پابرجاست، ولى مدخل آن با آجر و سيمان مسدود شده است. مدخل آن در کوچه قرار دارد که بالاى سر در آن، نشانه‌هايى از تزئينات کاشى‌کارى مشاهده مى‌شود و ساير قسمت‌هاى آبانبار در خانهٔ شخصى واقع شده است.
|
|
|
|
| موقعيت طبيعى و اقليمى و گستردگى کويرهاى يزد، زمينه‌ساز توسعهٔ انواع آبانبارها در سطح استان بوده است. امروزه تعداد اين آبانبارها نزديک به ۱۰۰ واحد است و در نقاط و مناطق مختلف استان پراکنده‌اند. آبانبارها معمولاً در مرکز محله‌هاى شهر ساخته مى‌شده و شامل چهار عنصر اصلى خزينه، گنبد، پاشير و بادگير بوده است.
|
|
| خزينه به خاطر تسلط آب قنات و پايين ماندن دماى آب، به شکل استوانه در دل زمين ايجاد مى‌شده است. گنبد به شکل نيمکره روى خزينه ساخته مى‌شد تا آب را از آلودگى‌هاى محيطى حفظ کند و آن را خنک نگه دارد. پاشير راهرويى پلکانى و نقب مانند براى برداشتن آب از خزينه بوده و بادگير نيز وسيله‌اى براى هدايت جريان هوا به درون آبانبار براى جلوگيرى از فاسد شدن آب بوده است. تعداد بادگيرها از يک تا شش با توجه به شرايط کار متفاوت است. آبانبار مريم‌آباد داراى يک بادگير و آبانبار شش بادگيرى دارى شش بادگير است.
|
|
| در شهر يزد بيش از يکصد آبانبار شناسايى شده که اغلب آن‌ها موقوفه‌اند و اصول حاکم بر طراحى آن‌ها تقريباً يکى است. برخى از آبانبارهاى پراکنده در خارج از شهر و ديگر آبادى‌هاى استان نيز به لحاظ موقعيت جغرافيايى آن مکان طراحى و شيوهٔ ساخت مخصوصى دارند.
|
|
| يکى از عمده‌ترين مصالح ساخت آبانبار، «ديمه» است که از آهک و خاکستر و ماسهٔ بادى تشکيل شده است. اين ملاط ضمن آب‌بندى بنا، از فاسد شدن آب نيز جلوگيرى مى‌کند.
|
|
| بيشتر آبانبارها داراى يک ورودى و يک پاشير هستند، اما بعضى از آن‌ها به لحاظ موقعيت شهرسازى و نحوهٔ استقرار در بافت شهرى، داراى دو يا سه ورودى هستند، به طور نمونه آبانبار خواجه، در اول بازار مسگرى و آبانبار شش بادگيرى داراى دو ورودى هستند. برخى از آبانبارهاى مهم استان عبارتند از:
|
|
| آبانبار سيد و صحرا، شش بادگيرى، مسعودى، حاج على اکبرى، خواجه، گلشن، رستم، گيو، کلاهدوزها، ملک‌التجار و ميرزا شفيع در يزد، حسن‌آباد در ميبد، جاده ده بالا و برالنسويه در تفت و آبانبار کشتخوان در رستاق.
|
|
| آبانبارها و چاه‌ها، استان هرمزگان
|
|
| محدوديت منابع آب شيرين در استان هرمزگان موجب گرديده است، مردم محلى و مهاجمان براى ذخيرهٔ آب شيرين، آبانبارها و چاه‌هايى را احداث کنند.
|
|
| آبانبارها و حمام‌ها، استان اصفهان
|
|
| در ايران قديم، به ويژه در نواحى خشک و بيابانى، آبانبارها به عنوان ذخير‌ه‌گاه آب مورد نياز، نقش مهمى در زندگى روزمرهٔ مردم ايفا مى‌کرده‌اند. به طورى که در فرهنگ ايران، آب و آبانبار به نوعى با تقدس آميخته شده است. اين آبانبارها به ساکنين مناطق کويرى ايران شهامت و نيروى زندگى کردن مى‌بخشيدند.
|
|
| در اکثر شهرهاى استان اصفهان که در مجاورت کوير قرار دارند، آب‌انبارهايى از ديرباز باقى مانده‌اند که کارکرد خود را تاکنون حفظ کرده‌اند. اهم اين آبانبارها عبارت‌اند از:
|
|
| آبانبارها، حمام‌ها و پلهاى قديمى، استان مازندران
|
|
| در بعضى از شهرهاى استان مازندران از جمله سارى و بهشهر سابقاً آب انبارهايى جهت ذخيرهٔ آب در مواقع کم آبى به وسيلهٔ افراد خير ساخته مى‌شد. اهم اين آبانبارها عبارتند از:
|
|
| چاه پرتغالى‌ها، سربندر، قشم
|
|
| معروف‌ترين چاه قديمى استان هرمزگان، چاه دراز يا چاه پرتغالى‌ها است. اين چاه در حال حاضر در محوطهٔ نيروگاه برق قشم، در سربندر قشم، واقع شده است.
|
|
| چاه‌هاى بندر لافت، بندر لافت، بندرعباس
|
|
| در پشت قلعهٔ لافت و در داخل گودال مجاور قلعه، به تعداد روزهاى سال کبيسه، ۳۶۶ چاه کم عمق براى جمع‌آورى آب باران حفر شده‌اند. برخى از محققين معتقدند اين چاه‌ها به دوران هخامنشى و ساسانى مربوط هستند.
|
|
| حمام درب امام‌زاده، شهر كرد
|
|
| اين بنا روبه‌روى مسجد قديمى اتابکان شهر کرد قرار دارد و يکى ديگر از بناهاى باستانى استان است. شالودهٔ اوليهٔ بنا در زمان اتابکان لرستان گذاشته شد. در دوره‌هاى صفويه، زنديه و قاجاريه مرمت و تعمير شد. اين حمام داراى يک فضاى وسيع بيرونى به نام رختکن است که زير سقف قرار دارد و از کف زمين ۷۰ سانتى‌متر مرتفع‌تر است و به وسيله يک دهليز منحنى به تطهير خانه و گرمخانه متصل مى‌شود. صحن وسيع گرمخانه بر چهار ستون سنگى استوار است که زير سقف سرتاسر ضربى قرار گرفته است و روشنايى آن به وسيلهٔ شيشه‌هاى کوچک محدب تأمين مى‌شود. در طرفين شمال و جنوب صحن گرمخانه دو حوض مستطيل شکل واقع شده است. در طرفين خزينهٔ بزرگى که به وسيلهٔ چهار پلهٔ سنگى بالا مى‌رود، دو خلوت‌گاه زيبا و مربع شکل وجود دارد که جايگاه اعيان و اشراف در فصل تابستان بود.
|
|
| ساير آبانبارها، استان سمنان
|
|
| ساير آبانبارهاى تاريخى موجود در سطح استان عبارت‌اند از:
|
|
| - آبانبار على‌آباد در ۱۷ کيلومترى شرق گرمسار - ابتداى جادهٔ ارتباطى به على‌آباد.
|
| - آبانبار کوشک در روستاى کوشک گرمسار - نزديک بقاع امام‌زاده طاهر و مطهر.
|
| - آبانبار ده نمک در روستاى ده نمک گرمسار - در جوار جادهٔ قديم تهران - مشهد.
|
| - آبانبار رستم‌آباد در روستاى رستم‌آباد - ۲۴ کيلومترى جنوب شرقى گرمسار.
|
| - آبانبار قلى در خيابان امام خمينى سمنان.
|
| - آبانبار امام‌زاده علوى روبروى در ورودى سابق بارگاه سمنان.
|
| - آبانبار پاچنار جنب دبيرستان دخترانهٔ هاجر سمنان.
|
| - آبانبار صادقيه در جنوب مسجد امام خمينى سمنان.
|
| - آبانبار چوب مسجد در خيابان آيت‌‌ا... طالقانى نزديک ميدان ابوذر سمنان.
|
| - آبانبار شرق سمنان در شرق سمنان در مسير اصلى تهران - مشهد.
|
| - آبانبار امام‌زاده زينالعابدين در خيابان امام حسن مقابل امام‌زاده زينالعابدين سمنان.
|
| - آبانبار سنادره در قبرستان سابق سنادره سمنان.
|
| - آبانبار بيابانک در روستاى بيابانک سمنان.
|
| - آبانبار جهاديه در انتهاى خيابان دکتر شريعتى سمنان.
|
| - آبانبار مهدى‌شهر در بخش مهدى‌شهر - حوالى حسينيه اعظم سمنان.
|
| - آبانبار لاسجرد در روستاى لاسجرد سمنان.
|
| - آبانبار على‌بن جعفر در خيابان شهيد رجايى سمنان.
|
| - آبانبار حاجى شيخ در خيابان ابوذر (نيم فلکهٔ) سمنان.
|
|
| ساير آبانبارها، استان قزوين
|
|
| آبانبارهاى ديگر قزوين عبارت‌اند از : آقابالا در محلهٔ پنبه‌ريسه؛ آبگوشتى‌ها در محلهٔ خندقبار؛ آهنى‌ها در محلهٔ قملاق؛ تنورسازان در گذر تنورسازان؛ جزمه‌اى در محلهٔ سکه شريحان؛ حاج‌آقامحمد در خيابان مولوي؛ حاج‌رضا در محلهٔ پنبه‌ريسه؛ حاج کريم در گرده محله؛ رفيعى در خيابان تبريز؛ زيرزمين مسجدشاه در کوچهٔ بازار؛ مولامادى در جنب مدرسهٔ جديد؛ يخچال در کوچهٔ يخچال؛ صالحى (صالحيه) در خيابان مولوى و زنانه بازار و
|
|
| قنات‌هاى تاريخى، استان ايلام
|
|
| دَه‌ها قنات تاريخى در سطح استان ايلام پراکنده‌اند. وجود اين قنات‌ها نشانگر نظام خاص بهرهبردارى از آب در ادوار گذشته مى‌باشد. اين قنات‌ها هرچند در طى گذشت قرن‌ها کارکرد اصلى خود را از دست داده و برخى از آن‌ها نيز تخريب شده‌اند، ولى در حال حاضر نيز در زمره آثار قديمى و جالب توجه استان ايلام محسوب مى‌شوند.
|
|
| اهم اين قنات‌هاى قديمى عبارتند از :
|
|
| - قنات کورگه و جنار بالاتر از ميدان سعدى شهر ايلام.
|
| - قناب بى‌بى در ايلام - خيابان تختي.
|
| - قنات آزلوار در مسير شهر ايلام به چالسرا.
|
| - قنات سراو عطش در مسير تنگ قوچعلى به ميدان شهداء.
|
| - قنات فلاحتى - مسير ميدان خيام به شادآباد.
|
| - قنات نام‌دانان مسير خيابان آزادى به کمربندي.
|
| - قنات بيلور - مسير نام دانان به کمربندى
|
| - قنات قمش در منطقه کارزان روستاى قنات‌آباد.
|
| - قنات کلگ در منطقه کلگ صالح‌آباد.
|
| - قنات گلان در روستاى گلان صالح‌آباد.
|
| - قنات والى‌آباد ريکا در روستاى ريکاى صالح‌آباد.
|
| - قنات اميرآباد در منطقه اميرآباد.
|
| - قنات آسمان‌آباد - در روستاى آسمان‌آباد چرداول.
|
| - قنات باستانى سراب ايوان در مسير مانشت به سراب ايوان.
|
