ماکس‌وبر نظریه‌پرداز بوروکراسی

يکى از برجسته‌ترين نظريه‌پردازان جامعه‌شناسى سازمان‌ها ماکس وبر جامعه‌شناس نامدار آلمانى مى‌باشد. وبر که از ۱۸۶۴ تا ۱۹۲۰ مى‌زيست و به‌صورت مستمر در دانشگاه به مطالعات مشغول بود، اولين بار نظريه 'بوروکراسي' را به مثابه سازمان‌هاى گسترده نظام سرمايه‌دارى غرب مطرح نمود. وبر رشد سرمايه‌دارى در غرب را متأثر از مذهب پروتستان مى‌دانست.

واژه بروکراسى توسط فردى به نام 'دورگورنى در ۱۷۴۵ ابداع شد. او به کلمه 'بورو' به معنى اداره و ميز تحرير، پسوندى از فعل يونانى حکومت کردن افزود و واژه بوروکراسى يعنى حکومت مقامات ادارى را وارد ادبيات مديريت و جامعه‌شناسى نمود.

جامعه‌شناسي، آنتونى گيدنز، ترجمه منوچهر صبوري، نشر نى ۱۳۷۷، صفحه ۲۹۸.

بوروکراسى در آغاز قرن بيستم به دليل رشد سازمان‌ها عريض و طويل و همچنين براساس قدرت و اقتدار مقامات ادارى در جوامع غربى شکل گرفت و از ابتدا معنائى منفي، مبتنى بر گسترش بى‌رويه سازمان‌هاى اداري، کاغذبازي، عدم کارآئى و اتلاف وقت را داشته و امروز به‌ويژه در کشورهاى در حال توسعه چنين معنائى را منعکس مى‌نمايد.

در برابر نظرگاه‌هاى منفى نسبت به بوروکراسى عده‌اى (به‌ويژه ماکس وبر) برداشت منطقى‌تر از اين واژه دارند و آن را يک مدل از سازمان‌هاى مبتنى بر نظم و مقررات و عنصرى مطلوب در تکامل سازمان‌ها به‌حساب مى‌آورند. (در عين توجه به پى‌آمدهاى منفى آن).

بوروکراسى از نظر ماکس وبر عبارت است از:

سازمان‌هاى بزرگ اداري، نظامى و صنعتى که بر پايه اصول عقلانى برنامه‌ريزى و سازماندهى شده و مقامات ادارى و کارکنان در چارچوب ساختار تشکيلاتى و براساس قواعد و مقررات دقيق و منظم به فعاليت‌هاى گوناگون مشغول مى‌باشند.