|
|
|
|
|
| حساس‌ترین و مهم‌ترین مرحله بافت قالی چله کشی و یا به اصطلاح یوردماق می‌باشد که پایه و اساسی قالی را تشکیل می‌دهد. هر قدر این کار بهتر و با حساسیت بیشتری انجام شود در پایان فرش تقریباً بی‌عیب و نقص در ساختار اصلی خواهیم داشت. به عبارتی دیگر قرار دادن تارها در کنار یکدیگر و به موازات هم در طول دار را چله کشی می‌گویند. در کل دو نوع چله کشی وجود دارد. یکی چله کشی فارسی و دیگری چله کشی ترکی، چله کشی فارسی به دو طریق چله کشی بر روی دار و چله دوانی بر روی زمین انجام میشود و قالی‌های ترکمنی معمولاً بر روی دار چله کشی می‌شوند و فرشی که تولید میشود تقریباً به اندازه چارچوب دار و یا کمی کوچک‌تر از آن می‌باشد. |
|
| برای چله کشی با توجه به ابعاد، رجشمار و مواد اولیه قالی تعداد معینی از تارهای چله را به موازات یکدیگر و در کنار هم و در طول قالی قرار میدهند. هنگام چله کشی دو نفر یکی در کنار سر دار دیگری کنار زیر دار قرار گرفته و شروع به چله کشی می‌کنند. ابتدا سرنخ چله را به دور زیر گره زده از جائی که چله کشی شروع میشود. و گلوله نخ را از بالای سردار به طرف زیر عبور داده و امتداد میدهند سپس گلوله نخ را از بالای زیر دار عبور داده و دوباره مرحله قبلی را تکرار می‌کنند این کار را تا جائی انجام میدهند که قسمت‌های تعیین شده برای چله کشی پر شود در این چله کشی در بین تارها ضربی ایجاد میشود که اگر از مقطع جانبی به آن نگاه کنیم به حالت هشت انگلیسی دیده میشود، فاصله بین تارهای چله بستگی به رجشمار فرش دارد رجشمار یعنی تعداد گره‌هائی که در ۵/۶ سانتی‌متر از قالی قرار می‌گیرد، به عنوان مثال اگر رجشمار فرشی ۲۵ باشد تعداد گره‌های آن در ۵/۶ سانتی‌متر ۲۵ گره می‌باشد. البته در قالی‌های ترکمنی که به صورت تخت بافته میشود به خاطر تکنیک بافت که به صورت تخت می‌باشد. |
|
| رجشمار به این ترتیب است که اگر ۵/۶ سانتی‌متر عرض ۲۵ گره باشد و در ۵/۶ سانتی‌متر طول حداقل تعداد گره‌ها دو برابر خواهد شد و ممکن است حدود ۵۰ گره در ۵/۶ سانتی‌متر طول داشته باشیم بیشتر فرش‌های ترکمنی رجشماری بین ۲۵ تا ۵۰ دارند که در فرش‌های ابریشمی ظریف که به ندرت بافته میشود این رقم ممکن است افزایش یابد. |
|
|
|
| بعد از مرحله چله کشی نوبت به کوجی بندی است میله کوجی را به موازات زیر دار و کمی بالاتر از زیردار و پایین‌تر از ضرب چله‌ها روی راست رو و چپ رو قرار میدهند و یک گلوله نخ پنبه‌ای (چله) را به ابتدای کوجی بسته و تار روئی را برداشته و نخ چله را از زیر آن رد نموده و گلوله را به طرف بالای کوجی برده و یک بار دور آن پیچیده و تار روئی دیگر را برمی‌داریم و به کوجی قرار میدهند و به این طریق ضرب ایجاد شده به وسیله هاف جابه‌جا میشود. |
|
|
|
| بعد از کوجی بندی و هاف گذاری و عبور چند رشته نخ پود برای صاف و منظم نمودن چله‌ها و استحکام نمودن دم کار شروع به انجام زنجیره بافی یا به اصطلاح سیردماق می‌کنیم که این کار باعث منظم و جفت نمودن تارهای زیر و روی قالی و درخت ابتدای قالی میشود و موجب می‌گردد که هنگام استفاده از قالی، گلیم ابتدا و انتهای فرش از هم گسیخته و پاره نشود. |
|
|
|
| بعد از زنجیره بافی گلیم و یا به اصطلاح توپراق قالی را انجام می‌دهیم که به وسیله نخ‌ها و خامه‌های رنگی و مانند پود و به صورت حصیر بافت و بدون پرز روی تارها انجام میشود و معمولاً بین گلیم یک گره تزئینی برای زیبائی هر چه بیشتر فرش به کار می‌رود که در بین ترکمن‌ها به آلاجه معروف است و نماد موی و گیسون بافته دخترها و زن‌های ترکمن می‌باشد. |
|
|
|
| گره به دو دسته کلی تقسیم بندی می‌شوند: |
|
| ـ گره ترکی یا متقارن: |
| این گره بیشتر در مناطق ترک نشین استفاده میشود و از محکم‌ترین گره‌ها بوده چون به دور دو تار چله پیچیده میشود و به راحتی باز نمی‌شود و انواع مختلفی دارد که با توجه به موارد استفاده قالی آنها را به کار می‌برند، در گذشته در منطقه ترکمن صحرا نیز از این گره بیشتر استفاده می‌شده، ولی در حال حاضر فقط در کناره‌ها و لبه‌های قالی از این گره استفاده میشود. |
|
| ـ گره فارسی یا نا متقارن: |
| این گره نیز بیشتر در مناطق فارس نشین کاربرد دارد، استحکام گره ترکی را ندارد و چون به دور یک تارچله پیچیده میشود به راحتی و با کشیدن از چله جدا میشود دو نوع چپ گرد و راست گرد دارد. که هر کدام خواب فرش را تغییر میدهند در مناطق ترکمن نشین از این گره استفاده میشود و در بافت‌های ترکمنی این گره از پشت به صورت دو گره دیده میشود. |
|
|
|
| این مرحله از کار مهم‌ترین بخش بافت قالی است و که بافنده تمام مهار، ذوق و سلیقه خود را در آن به نمایش می‌گذارد، گره زدن و قرار دادن خامه‌های رنگی در جای خود، ایجاد نقش‌های متنوع، پود کشی، شانه زدن و قیچی کاری پرزهای اضافی از کارهائی است که در هر رج از فرش باید بدان پرداخت. بافنده ترکمن به دلیل اینکه ذهنی باف می‌باشد نقشه خوانی نمی‌کند و نقوشی را که بر روی قالی میآورد ذهنی بوده و از نسل‌های گذشته به او رسیده و او ادامه دهنده راه آنها می‌باشد. نقوش قالی ترکمن هندسی بوده و سرشار از نشانه‌های سمبلیک و نماد پردازی می‌باشد که ریشه در گذشته و فرهنگ او دارد و بافنده ترکمن نقوش قالی خود را از طبیعت اطراف خود الهام گرفته ولی طبیعت اطراف خود را به صورت نقوش عینی بر روی قالی نمی‌آورد بلکه نماد پردازی می‌کند و از طبیعت خود الهام می‌گیرد، علایم و نشانه‌های آن را در نظر گرفته و از آنها نماد و مایه می‌گیرد و در قالی خود میآورد. |
|
| رنگ‌های مود استفاده در قالی ترکمن محدود بوده و شامل چند رنگ اصلی سفید، سیاه، قهوه‌ای یا طلائی، داکی، سرمه‌ای، قرمز و شیری می‌باشد. در قالی ترکمن نقوش گردان و منحنی دیده نمی‌شود، نقوش ترکمنی تشکیل شده از نقش‌های هندسی و انتزاعی که به صورت شکسته و خطوط افقی، عمودی، مورب در قالی نشان داده می‌شوند. |
|
|
|
| ـ تخت بافت: |
| در این شیوه بافت تارهای قالی به صورت موازی وتخت و بدون هیچگونه زاویه‌ای در بین تارهای زیر ورود در کنار یکدیگر قرار گرفته و فاصله آنها تقریباً ۵/۱ برابر قطر نخ چله می‌باشد، یک گره از پشت فرش به صورت دو گره دیده میشود، فرش بافته شده به این روش نرم و دارای انعطاف زیادی است، بعد از یافتن یک رج پودی متناسب با قالی و به ضخامت متوسط از بین چله‌ها عبور داده میشود. |
|
| ـ نیم لول: |
| در این روش فاصله بین تارهای چله به اندازه قطر نخ چله بوده و تارهای زیر و رو دارای زاویه می‌باشند یک گره در پشت فرش به اندازه یک گره و نیم گره دیده میشود. پودی که در این روش استفاده میشود از دو پود به ضخامت یکسان استفاده میشود. یکی از پودها و به اصطلاح پود کلفت از زیر ضرب و پود دیگر و به اصطلاح نازک از بالای ضرب عبور داده میشود و روی گره‌ها با شانه خوابانده میشود. |
|
| ـ لول بافت: |
| در این شیوه بافت فاصله‌ای در بین تارهای قالی وجود ندارد و زاویه‌ای در بین تارهای زیر و رو وجود دارد در این بافته‌ها یک گره از پشت فرش به صورت یک گره کامل و تک دیده میشود و بین گره‌ها شیار وجود دارد، در این روش از دو پود یکی کلفت و دیگری نازک که پود کلفت از زیر ضرب و پود نازک از بالای ضرب عبور داده میشود. |
