احسان یوسف به زندانیان و تعبیر خواب ایشان و شاه مصر ...

ز مادر هر که دولتمند زاید		فروغ دولتش ظلمت زداید
به خارستان رود، گلزار گردد		گل از وی نافه‌ی تاتار گردد
به زندان گر درآید، خرم و شاد		کند زندانیان را از غم آزاد
چو زندان بر گرفتاران زندان		شد از دیدار یوسف باغ خندان
همه از مقدم او شاد گشتند		ز بند درد و رنج آزاد گشتند
اگر زندانی‌ای بیمار گشتی		اسیر محنت تیمار گشتی،
کمر بستی پی بیمارداری‌ش		خلاصی دادی از تیمار و خواری‌ش
وگر جا بر گرفتاری شدی تنگ		سوی تدبیر کارش کردی آهنگ
وگر بر مفلسی عشرت شدی تلخ		ز ناداری نمودی غره‌اش سلخ،
ز زرداران کلید زر گرفتی		ز عیشش قفل تنگی برگرفتی
وگر خوابی بدیدیی نیک‌بختی		به گرداب خیال افتاده رختی
شنیدی از لبش تعبیر آن خواب		به خشکی آمدی رختش ز گرداب
دو کس از محرمان شاه آن بوم		ز خلوتگاه قربش مانده محروم،
به زندان همدمش بودند و همراز		در آن ماتمکده با وی هم‌آواز
به یک شب هر یکی دیدند خوابی		کز آن در جانشان افتاد تابی
یکی را مژده‌ده، خواب از نجاتش		یکی را مخبر، از قطع حیاتش
ولی تعبیر آن ز ایشان نهان بود		وز آن بر جانشان بار گران بود
به یوسف خواب‌های خود بگفتند		جواب خواب‌های خود شنفتند
یکی را گوشمال از دار دادند		یکی را بر در شه بار دادند
جوان مردی که سوی شاه می‌رفت		به مسندگاه عز و جاه می‌رفت
چو رو سوی شه مسندنشین کرد		به وی یوسف وصیت اینچنین کرد
که چون در صحبت شه باریابی		به پیشش فرصت گفتار یابی،
مرا در مجلسش یادآوری زود		کز آن یادآوری وافر بری سود
بگویی هست در زندان غریبی		ز عدل شاه دوران بی‌نصیبی
چنین‌اش بی‌گنه مپسند رنجور!		که هست این از طریق معدلت دور
چو خورد آن بهره‌مند از دولت و جاه		می از قرابه‌ی قرب شهنشاه،
چنان رفت آن وصیت از خیالش		که بر خاطر نیامد چند سال‌اش!
بسا قفلا که ناپیدا کلیدست		بر او راه گشایش ناپدیدست
ز نا گه، دست صنعی در میان نه		به فتح‌اش هیچ صانع را گمان نه،
پدید آید ز غیب او را گشادی		ودیعت در گشادش هر مرادی
چو یوسف دل ز حیلت‌های خود کند		برید از رشته‌ی تدبیر، پیوند
ز پندار خودی و بخردی رست		گرفت‌اش فیض فضل ایزدی، دست
شبی سلطان مصر آن شاه بیدار		به خوابش هفت گاو آمد پدیدار
همه بسیار خوب و سخت فربه		به خوبی و خوشی از یکدگر به
وز آن پس هفت دیگر در برابر		پدید آمد سراسر خشک و لاغر
در آن هفت نخستین روی کردند		بسان سبزه آن را پاک خوردند
بدین سان سبز و خرم هفت خوشه		که دل ز آن قوت بردی، دیده توشه
برآمد وز عقب هفت دگر خشک		بر آن پیچید و کردش سر به سر خشک
چو سلطان بامداد از خواب برخاست		ز هر بیداردل تعبیر آن خواست
همه گفتند کاین خواب محال است		فراهم کرده‌ی وهم و خیال است
به حکم عقل تعبیری ندارد		بجز اعراض تدبیری ندارد
جوان مردی که از یوسف خبر داشت		ز روی کار یوسف پرده برداشت
که: «در زندان همایونفر جوانی‌ست		که در حل دقایق خرده‌دانی‌ست
اگر گویی بر او بگشایم این راز		وز او تعبیر خوابت آورم باز»
بگفتا: «اذن خواهی چیست از من؟		چه بهتر کور را، از چشم روشن؟»
روان شد جانب زندان جوان مرد		به یوسف حال خواب شه بیان کرد
بگفتا: «گاو و خوشه هر دو سال‌اند		به اوصاف خودش وصاف حال‌اند
چو باشد خوشه سبز و گاو فربه		بود از خوبی سال‌ات خبر ده
چو باشد خوشه خشک و گاو لاغر		بود از سال تنگ‌ات قصه‌آور
نخستین سال‌های هفت گانه		بود باران و آب و کشت و دانه
همه عالم ز نعمت پر بر آید		وز آن پس هفت سال دیگر آید
که نعمت‌های پیشین خورده گردد		ز تنگی جان خلق آزرده گردد
نبارد ز آسمان ابر عطایی		نروید از زمین شاخ گیایی
ز عشرت مال‌داران دست دارند		ز تنگی تنگ‌دستان جان سپارند
چنان نان کم شود بر خوان دوران		که گوید آدمی نان! و دهد جان»
جوان مرد این سخن بشنید و برگشت		حریف بزم شاه دادگر گشت
حدیث یوسف و تعبیر او گفت		دل شاه از غمش چون غنچه بشکفت
بگفتا: «خیز و یوسف را بیاور!		کز او به گرددم این نکته باور
سخن کز دوست آری، شکرست آن		ولی گر خود بگوید خوشترست آن»
دگر باره به زندان شد روانه		ببرد این مژده سوی آن یگانه
که: «ای سرو ریاض قدس، بخرام!		سوی بستان سرای شاه نه گام!»
بگفتا: «من چه آیم سوی شاهی		که چون من بی‌کسی را، بی‌گناهی
به زندان سال‌ها محبوس کرده‌ست		ز آثار کرم مایوس کرده‌ست؟
اگر خواهد که من بیرون نهم پای		ازین غمخانه، گو: اول بفرمای
که آنانی که چون رویم بدیدند		ز حیرت در رخم کف‌ها بریدند،
به یک جا چون ثریا با هم آیند		نقاب از کار من روشن گشایند
که جرم من چه بود، از من چه دیدند؟		چرا رختم سوی زندان کشیدند؟
بود کاین سر شود بر شاه، روشن		که پاک است از خیانت دامن من
مرا پیشه، گناه‌اندیشگی نیست		در اندیشه، خیانت‌پیشگی نیست»
جوان مرد این سخن چون گفت با شاه		زنان مصر را کردند آگاه
که پیش شاه یک‌سر جمع گشتند		همه پروانه‌ی آن شمع گشتند
چو ره کردند در بزم شه آن جمع		زبان آتشین بگشاد چون شمع
کز آن شمع حریم جان چه دیدید،		که بر وی تیغ بدنامی کشیدید؟!
ز رویش در بهار و باغ بودید،		چرا ره سوی زندان‌اش نمودید؟
بتی کزار باشد بر تنش گل،		کی از دانا سزد بر گردنش غل؟
گلی که‌ش نیست تاب باد شبگیر		به پایش چون نهد جز آب، زنجیر؟
زنان گفتند کای شاه جوان‌بخت!		به تو فرخنده‌فر هم تاج و هم تخت!
ز یوسف ما بجز پاکی ندیدیم		بجز عز و شرفناکی ندیدیم
نباشد در صدف گوهر چنان پاک		که بود از تهمت، آن جان جهان، پاک
زلیخا نیز بود آنجا نشسته		زبان از کذب و جان از کید، رسته
ز دستان‌های پنهان زیر پرده،		ریاضت‌های عشقش، پاک کرده
فروغ راستی‌ش از جان علم زد		چو صبح راستین، از صدق دم زد
بگفتا: «نیست یوسف را گناهی		منم در عشق او گم کرده راهی
به زندان از ستم‌های من افتاد		در آن غم‌ها از غم‌های من افتاد
جفایی کو رسید او را ز جافی		کنون واجب بود او را تلافی
هر احسان کید از شاه نکوکار		به صد چندان بود یوسف سزاوار»
چو شاه این نکته‌ی سنجیده بشنید		چو گل بشکفت و چون غنچه بخندید
اشارت کرد کز زندان‌اش آرند		بدان خرم سرا بستان‌اش آرند
به ملک جان بود شاه نکوبخت		مقام شه نشاید جز سر تخت