|
|
|
غدد فوق‌کليوى دو عضو هرمى شکل هستند که هر کدام روى يکى از کليه‌ها قرار دارد. اين غدد شامل يک بخش قشرى بيرونى و يک بخش مرکزى است. بخش مرکزى توليد اپى‌نفرين (آدرنالين) و نوراپى‌نفرين (نورآدرنالين) را که به تنظيم فشار خون، ضربان قلب و ظرفيت عروق کمک مى‌کنند، به‌عهده دارد.
|
|
|
بخش قشرى انواع گوناگون هورمون‌هاى استروئيدى را توليد مى‌کند. دستهٔ اول مينرالوکورتيکوئيدها (mineralocorticoids) هستند که به تنظيم تعادل مواد معدنى کمک مى‌کنند. مهم‌ترين اين هورمون‌ها آلدوسترون است. گروه دوم به تنظيم سوخت و ساز کروبوهيدرات‌ها٭ و پاسخ‌هاى التهابى کمک مى‌کند. مهم‌ترين اين هورمون‌ها هيدروکورتيزون است. گروه سوم شامل هورمون‌هاى جنسى به‌ويژه آندروژن، استروژن و پروژسترون است. تمام اين هورمون‌ها توسط بيضه‌ها و تخمدان‌ها نيز توليد مى‌شوند و وظيفهٔ تکامل جنسى را به‌عهده دارند. اين سه نوع هورمون در غده فوق کليوى هر دو جنس توليد مى‌شود ولى آندروژن در جنس مذکر و استروژن و پروژسترون در جنس مؤنث بيشتر است. اختلالات غدد فوق‌کليوى عمدتاً مربوط به توليد اضافى يا ناکافى اين هورمون‌هاى متنوع است. در اينجا تنها شايع‌ترين اين اختلالات بررسى خواهند شد.
|
|
|
٭ ترکيباتى متشکل از کربن، هيدروژن و اکسيژن هستند که مهم‌ترين اين مواد نشاسته، قندها و سلولز است - م.
|
|
|
|
|
در بيمارى آديسون شرايطى متضاد با نشانگان کوشينگ وجود دارد، يعنى ترشح هورمون‌هاى بخش قشرى غدد فوق‌کليوى ناکافى است. شايع‌ترين علت تحليل رفتن غده به دلايل نامعلوم است. در برخى موارد ممکن است عفونت غده را نابود کند.
|
|
|
شايع‌ترين علائم عبارتند از:
|
|
|
ضعف، خستگى و کاهش وزن. پوست ممکن است شديداً تيره شود. در برخى موارد استفراغ و اسهال بروز مى‌کند. بيمارى از طريق يافتن سطح پائين هورمون‌هاى استروئيدى جريان خون داده مى‌شود. درمان شامل جايگزينى هورمون‌هاى استروئيدى خوراکى براى تمام عمر است. معمولاً براى درمان به‌صورت هيدروکورتيزون خوراکى دوبار در روز مى‌باشد. در صورت بروز عفونت يا ساير شرايطى که باعث تحميل فشار روحى بيشتر به بيمار مى‌شود، پزشک به احتمال زياد ميزان تجويز دارو را بيشتر خواهد کرد.
|
|
| نشانگان کوشينگ (Cushing syndrome)
|
|
|
نشانگان کوشينگ اختلالى است که عملاً چندين ناهنجارى را در بر مى‌گيرد که همهٔ آنها باعث افزايش هورمون‌هاى فوق‌کليوى در جريان خون مى‌شود. شايع‌ترين علت اين عارضه تجويز عمدى داروهاى استروئيدى توسط پزشک براى درمان برخى بيمارى‌هاى ديگر مثل التهاب مفصلي، آسم، و بسيارى از حالات التهابى مزمن است. در موارد نادر افزايش توليد اين هورمون‌ها ممکن است در اثر تومور يا بزرگ شدن غده فوق کليوى يا غده هيپوفيز که فعاليت غده فوق‌کليوى را تنظيم مى‌کند، ايجاد شود.
|
|
|
|
|
نشانگان کوشينگ تنها بعد از چند هفته يا چند ماه پس از بالا رفتن استروئيدهاى خون بروز مى‌کند. صورت چاق، مدور و قرمز مى‌شود که گاهى به آن 'ماه شکل' گويند. يک قطعه چربى معمولاً در نزديکى شانه‌ها ايجاد مى‌شود که باعث ايجاد حالت گوژپشتى مى‌گردد. توده عضلانى بازوها و پاها کاهش مى‌يابد. بيمار ضعيف و به‌زودى خسته مى‌شود. در پوست ممکن است لکه‌هائى ايجاد و به آسانى کبود شود. در درازمدت پوکى استخوان نيز بروز مى‌کند.
|
|
|
|
|
اگر علت نشانگان کوشينگ مصرف داروهاى استروئيدى اضافى است، پزشک به احتمال زياد به تناسب ماهيت و شدت بيمارى تحت درمان ميزان آن را کاهش خواهد داد. هرگز بدون نظر پزشک مصرف اين داروها را قطع نکنيد زيرا قطع ناگهانى مى‌تواند نتايج فاجعه‌آميزى به بار آورد. در مواردى که تومور هيپوفيز مسئول است برداشتن آن از طريق جراحى يا اشعه درمانى اغلب باعث بهبودى مى‌شود. در موارد نادر خود غدد فوق‌کليوى بايد برداشته شوند.
|
|
|
|
|
تومورهاى غده فوق‌کليوى و بزرگ شدن (هيپرتروفي) آن معمولاً باعث افزايش هورمون خاصى مى‌شود. در اکثر موارد درمان توسط برداشتن تومور از طريق جراحى انجام مى‌شود. شايع‌ترين اين تومورها عبارتند از:
|
|
|
فئوکروموسيتوم (Pheochromocytoma)
|
|
|
يک تومور خوش‌خيم بخش مرکزى غده فوق‌کليوى است که توليد اپى‌نفرين و نوراپى‌نفرين اضافى مى‌کند. علائم عبارتند از:
|
|
|
حملات ضربان تند قلب، رنگ‌پريدگي، تعريق، ضعف و سردرد. در طى اين حملات فشار خون معمولاً بسيار بالا است.
|
|
|
توليد بيش از حد آلدوسترون (آلدوسترونيسم)
|
|
|
توليد اضافى هورمون آلدوسترون ممکن است در اثر تومور يا بزرگ شدن بخش قشرى غده فوق‌کليوى پديد آيد. علامت اصلى افزايش فشار خون است که تنها با برداشتن تومور يا غدهٔ بزرگ شده درمان مى‌شود.
|
|
|
نشانگان بروز صفات مردانه (Virilizing syndrome)
|
|
|
بروز صفات ثانويه مردانه به‌ويژه در زنان - م.
|
|
|
در اينجا يک تومور با بزرگ شدن بخش قشرى غده فوق‌کليوى توليد هورمون‌هاى جنسى اضافى مى‌کند. علائم و نشانه‌ها در زنان بارزتر از مردان است و عبارتند از: موى اضافي، آکنه٭، بم شدن صدا، بزرگ شدن کليتوريس(عضو قابل نعوظ در فرج جنس مؤنث که معادل آلت در جنس مذکر است -م). نامنظمى يا قطع قاعدگي، و کوچک شدن پستان‌ها.
|
|
|
٭ آکنه يک بيمارى التهابى پوست است که بثورات جلدى آن بيشتر در صورت و پشت ظاهر مى‌شود و اغلب در سنين بلوغ بروز مى‌کند - م.
|
