|
|
|
| تصميم بگيريد که کدام منابع بايد منجمد شوند. منجمد کردن و نگهدارى در دماى پائين را اغلب به‌عنوان ايمن‌‌ترين راه، براى تثبيت وضعيت مقادير زايد منابع آبديدهٔ کتابخانه، و جلوگيرى از رشد کپک در آنها توصيه مى‌کنند. حرارت مخزن منهاى ۲۹ درجه سانتى‌گراد (منهاى ۲۰ درجه فارنهايت) يا پائين‌تر پيشنهاد مى‌شود.
|
|
| نکات قابل توجه:
|
| - اگرچه ممکن است انجماد به مواد عکاسى صدمه بزند، زيرا تشکيل دانه‌هاى بلورين يخ لايه‌هاى حساس را از هم پاره مى‌کند و روى فيلم علائمى مى‌گذارد، در صورتى که امکان خشک کردن نباشد، به طريقى بايد مواد را منجمد کرد.
|
|
| - در بعضى موارد مشکل بتوان بين انجماد و خشک کردن با هوا تصميم گرفت. در صورت ترديد، بهتر است تصميم بگيريد منجمد کنيد تا هيچ کارى نکنيد. منابع منجمد شده را بعداً مى‌توان براى خشک کردن با هوا به کتابخانه برگرداند، يا در صورت لزوم، براى خشک کردن با انجماد يا خشک کردن با خلاء، فرستاد.
|
|
| - تجربه ثابت کرده است که هر چند ممکن است کتاب‌هاى خيس هنگام انجماد بيشتر وا بروند، ولى اين وارفتگى آسيب بيشترى به آنها نمى‌زند. تحقيقات کتابخانهٔ کنگره نشان داده است که اگرچه آسيب‌هائى به مواد عکاسي، بعد از انجماد، گزارش شده، ولى از اينکه انجماد بتواند به مواد سلولزى يا پروتئينى (مانند پارچه، کاغذ، چرم يا پوست) آسيب بزند، نشانه‌اى در دست نيست. مرمت مقدماتى در جريان هواى فريزر توصيه مى‌شود، زيرا انجماد سريع‌تر از يک مخزن سرد صورت مى‌گيرد و انجماد سريع منجر به تشکيل دانه‌هاى بلورين کوچک يخ مى‌شود که به رسانه‌هاى حساس آسيب کمترى مى‌زند.
|
|
|
خشک کردن با هوا و گذاشتن کاغذ خشک ميان مواد آبديده
|
|
| براى خشک کردن منابع با هوا و جدا کردن فعاليت‌هاى مختلف که مستلزم انجام کار هستند، محوطه کارى مناسب تدارک ببينيد. انتقال کتاب‌هاى خيس از محل آسيب‌ديده، خشک کردن کتاب‌ها با باد زدن، بررسى ميزان مواد خشک کردني، جابه‌جايى کتاب‌ها در صوتر لزوم و بررسى شرايط محيطي، از جمله اين فعاليت هستند. کتاب‌هاى نم‌کشيده را تحت هيچ شرايطى نبايد بدون کنترل در اطراف باقى گذاشت. زيرا خطر کپک‌زدگى هست. کتاب‌هاى جديداً خشک‌شده را نبايد در جعبه گذاشت و بيش از چند روز بى‌توجه رها کرد.
|
|
|
|
| تصميم بگيريد که کدام يک از منابع، اول بايد منتقل شوند. وقتى خسارت زيادى به منابع وارد شده طبيعى‌ترين راه شروع، اين است که راهى را باز کنيم و موادى را که از قفسه روى زمين افتاده است، برداريم، يعنى از در تو بيائيم و همه چيز را از روى زمين برداريم، و اين کار تا وقتى است که راه باز و تميز شود، اگرچه ممکن است راه ديگرى لازم باشد. اين مرحله يکى از مهم‌ترين مراحل برنامه‌ريزى مقابله با حوادث است. اغلب بسيار دشوار است تصميم بگيريم که اول خيس‌ترين منابع را خارج کنيم، يا براى منابعى که کمى خيس يا مرطوب هستند تلاش کنيم. غالباً وقتى که کار تحت فشار انجام مى‌شود، خطر ازدحام کارهاى فورى غيرمهم ، پيش مى‌آيد.
|
|
| نکات قابل توجه:
|
| - مهم‌ترين مجموعه‌ها، مثل مجموعه‌هاى آسيب‌پذير و کمياب و ساير منابعى که ارزش تحقيقى دائمى دارند از جمله اسناد اصلى کتاب‌شناسى را اول بايد خارج کرد. اما عوامل ديگرى نيز ممکن است دخيل باشند: آسيب‌پذيرى انواع مختلف رسانه‌ها و ميزان صدمهٔ وارده به آنها.
|
|
| - زمانى که کتاب‌هاى درون قفسه خيس شده باشند، ممکن است متورم و به هم چسبيده باشند، و گاهى اوقات امکان دارد عملاً از وسط قاچ شوند و از قفسه پائين بيفتند. وقتى سيل تازه اتفاق افتاده و کتاب‌ها هنوز کاملاً متورم نشده است شايد برداشتن يک يا دو کتاب از هر قفسه، از فشارى که روى قفسه‌ها در حال پيشروى است، جلوگيرى کند. بيشترين آسيب‌ها ناشى از تورمى است که هشت ساعت اول پس از مرطوب شدن کتاب‌ها، صورت گيرد.
|
|
| - امکان دارد رفع آب راکد، و انتقال منابع خيس‌تر (به کاهش سطح رطوبت در محوطهٔ آسيب‌ديده، کمک کند. جز در مواقعى که خطر تهديد بيشتر آب در ميان است، مى‌توان مواد ديگر را تا هنگام انتقال منابع خيس‌تر) اگر نفوذ آب از قسمت بالا باشد، کتاب‌هاى بالاى قفسه على‌القاعده خيس‌تر هستند در محوطه نگه داشت. و در صورت به‌وجود آمدن آب راکد، احتمالاً کتاب‌هاى پائين قفسه‌ها خيس‌تر است. بعد از خارج کردن خيس‌ترين منابع، بايد سراغ منابعى رفت که کمى خيس يا خيلى مرطوب هستند. امّا کنترل نواحى حادثه‌ديده ممکن است مدت زيادى طول بکشد، و شايد هنوز لازم باشد پيش از کم شدن رطوبت، همهٔ منابع را، به خارج از محوطه آسيب‌ديده منتقل کرد و در جاى خشکِ امنى گذاشت.
|
|
| - خيس‌ترين منابع را شايد بتوان مدتى روى زمين به حال خود رها کرد چرا که وضع آنها از آنچه است بدتر نمى‌شود. کتاب‌هاى غوطه‌ور در آب در معرض خطر کپک فورى نيستند. خطر جدى وقتى شروع مى‌شود که شروع به خشک شدن مى‌کنند، بنابراين به محض خارج کردن آنها از آب بايد فکرى به حال آنها کرد. کتاب‌هاى چاپى با روکش کاغذى را حتى وقتى که خطر کپک هست، نمى‌توان به‌راحتى خشک کرد زيرا برگ‌هاى آنها مستعد آن هستند که به هم بچسبند و يک تکّه شوند. در صورتى که قابل بازسازى باشند، بهترين راه اين است که تا وقتى براى انجماد فرستاده مى‌شوند همچنان خيس بمانند. به مجموعه‌هاى آسيب‌پذير داراى کاغذ حساس يا نيمه حساس بايد توجه خاصى کرد. از جمله، به کاغذهاى رايج از دههٔ ۱۸۸۰ به بعد در اثر افتادن در آب، نسبت به کاغذهائى که حالت اسيدى کمترى دارند صدمه بيشترى مى‌بينند. با وجود اين اگر منابع داراى کاغذ حساس قابل جايگزين باشند، مى‌توان آنها را تا پايان عمليات رها نمود.
|
|
|
|
| تصميم بگيريد که براى گذاشتن کاغذ بين صفحات خيس در منابع انتخاب‌شده (مانند مواد ارزشمند چاپ‌شده روى کاغذ روکش‌دار)، خشک کردن مواد عکاسي، يا تعمير کتاب‌ها يا جعبه‌ها يا اسناد فقط کمى مرطوب محل‌هاى جداگانه‌اى ترتيب دهيد.
|
|
| رهنمودها:
|
| - کنترل بيشتر بر مراحل خشک کردن را از طريق گذاشتن کاغذ خشک‌کن تميز در صفحات خيس مى‌توان اعمال کرد. براى اين منظور کاغذ واتمن (Whatman) درجه ۱۱۴ توصيه مى‌شود که بايد به اندازه‌هاى مناسب بريده شود. کاغذ کاهى (Newsprint) (يعنى روزنامهٔ چاپ‌نشده) و نيز انواع خاصى از کاغذهاى چاپى هم براى اين کار مناسب هستند. براى اين کار مسلماً کاغذ زيادى لازم است و بسيار وقت‌گير است. براى گذاشتن کاغذ در بين آب گرفته هنگامى که با هوا خشک شوند، بدجور تغيير شکل مى‌دهند و امکان دارد پيش از خشک شدن، کپک بزنند. کتاب‌هاى خيس‌تر محتاج توجه بيشترى هستند.
|
|
| - پرينت‌هاى عکاسى و شيشه‌هاى فيلم‌بردارى منفى مرطوب را مى‌توان در آب تميز فرو برد و جداگانه در هوا خشک کرد (در يک محوطهٔ تميز و عارى از گرد و غبار) به‌طورى که قسمت حساس آنها رو به بالا باشد. اگر آنها را کج بگذاريم، به‌طورى که آب از روى آنها سرازير شود، زودتر خشک مى‌شوند.
|
|
| - وقتى منابع تماس مستقيمى با آب نداشته‌اند، ولى مدت زيادى در شرايط خيلى مرطوب بوده است، باز هم احتمال دارد که به خشک کردن احتياج داشته باشند. مى‌توان آنها را با کمى فاصله در قفسه چيد و در محيطى خشک گذاشت. اين منابع در تماس ممکن است خشک به‌نظر بيايند ولى در واقع بيش از ۳۰ درصد رطوبت دارند، در حالى که ميزان عادى آب کاغذ ۵ تا ۷ درصد است.
|
