فـرش کاشـان

شهر کاشان با آب و هوای نسبتاً کویری واقع در شمال استان اصفهان است که از نظر تاریخی می‌توان آن را از کهن‌ترین شهرهای ایران به خصوص بعد از ورود اسلام به حساب آورد. شهر کاشان در دوره‌های مختلف توانسته جایگاه خوبی از نظر هنری در میان شهرهای ایران داشته باشد. این شکوفائی در دوره صفوی به بیشترین حد خود رسید به خصوص با توجهی که پادشاهان صفوی به این شهر داشتند، کاشان در دوره صفوی از نظر بافندگی و فرش بافی بسیار مهم بود خصوصاً شاهان صفوی به فرش علاقه بسیاری داشتند.

در دوره حکومت شاه اسماعیل و شاه طهماسب مراکز هنری همچون تبریز، کاشان، همدان، شوشتر و هرات بوده‌اند. در زمان سلطنت شاه طهماسب قالی بافی به اوج خود می‌رسد. شاه‌ عباس نیز با تأسیس کارگاه‌های قالی‌بافی در اصفهان و کاشان و دیگر نقاط، قالی بافی را به سطح یک هنر ملی ارتقاء داد. در زمان وی قالی‌هائی از ابریشم و طلا در کاشان بافته شد و در اصفهان نه تنها فرش‌های گرانبها سفارشی شاه، بلکه فرش‌های سفارشی اشخاص دیگر نیز به دست استادان بافنده کارگاه‌های صنعتی تهیه می‌شد. از جمله این قالی‌ها سفارشاتی است که از سوی پادشاه لهستان، سیگموند سوم داده شد. ناظر خرج وی به نام موراتوویج به کاشان رفت و قالی‌ها را سفارش داد. سیگموند در هنگام ازدواج دخترش تعدادی از این فرش‌ها را به عنوان جهاز به او داد.

به طور کلی در تمام نقاط کاشان مردم مشغول بافت فرش هستند اما مکان‌هائی که قابل ذکر باشند عبارتند از: شهر کاشان، جوشقان، نیاسر، قمصر، آران و بیدگل. از اساتید کاشان که در گذشته در کاشان فعالیت داشتند می‌توان به استاد میرزا نصر‌اله خان و استاد افسری نام برد و اساتید خوب امروز کاشان: استاد کریم پور، اصفهانیان، تقدیسی سنه‌ای، علی جویپا، ملک زاده و معرفتی نام برد. این اساتید هم اکنون اکثراً داخل بازار کاشان مشغول هستند.

طرح‌های فرش کاشان شباهت زیادی به طرح‌های اصفهان دارد. کاشان در گذشته طرح‌های بسیار پر داشته. بافنده پیر: «قبلاً داخل لچک و ترنج‌ها از پرنده به مقدار زیاد استفاده می‌کرده‌اند» از نشانه‌های طرح کاشان می‌توان به گل‌های شاه عباسی خاص و زیبای کاشان در غنچه‌های بسیار زیبای کاشان اشاره کرد. طرح‌های لچک ترنج به مقدار بسیار زیاد در کاشان بافته می‌شده و زیباترین لچک ترنج‌ها برای کاشان است.

طراحان کاشانی معتقدند که لچک ترنج برای کاشان است و از کاشان به جاهای دیگر رفته است. از دیگر طرح‌های کاشان که شهرت جهانی دارد، محتشم است که در نوع خود بی‌مانند است. قطبی، کومه‌ای، خشتی، شاخ شکسته، درختی و شکارگاه از دیگر طرح‌هائی هستند که در کاشان بافته می‌شوند. جوشقان نیز طرحی زیبا و هندسی ست که در مجموعه طرح‌های کاشان قرار می‌گیرد و کاملاً متفاوت با طرح‌های خود کاشان و آران و بیدگل و دیگر مکان‌های بافندگی می‌باشد.

رنگ‌هائی که در کاشان به کار می‌رفته رنگ‌های بسیار زنده و با کنتراست بالا بوده است، لاکی، سبز، انواع خاکی، پوست پیازی و . . . به طور کل بوم «زمینه» لاکی مخصوص کاشان است. و طرح محتشم با زمینه لاکی بافته می‌شود. اما هم اکنون به دلیل بازاری شدن فرش این رنگ‌ها کنار گذاشته شده و از ترکیبات ملایم استفاده می‌کنند، رنگرزی در کاشان به مقدار بسیار زیادی انجام می‌شود حتی می‌توان گفت: بیشتر از بافت و طراحی، رنگرزی کاشان یکی از بهترین رنگرزی‌های ایران است. داخل کاشان ابریشم نیز رنگ می‌شود و بهترین رنگرزی ابریشم برای کاشان است و از دیگر نقاط مانند اصفهان از کاشان ابریشم تهیه می‌کنند.

رنگرزی کاشان اکثراً به طور شیمیائی انجام می‌شود. تنها شرکت فرش ایران به طور کل رنگرزی گیاهی دارد. و روش کار در کاشان تقریباً شکل سنتی خود را حفظ کرده است.

بافت در خانه مردم کاشان انجام می‌شود و بافنده‌ها از گره فارسی استفاده می‌کنند رج شمار بافته‌های کاشان از ۴۰ و ۶۰ می‌باشد. از کرک استفاده می‌کنند و فرش‌های تمام ابریشم هم نیز بافته می‌شود. اندازه بافته‌ها در کاشان بیشتر ۲×۳ و ۳×۴ است. یکی از مشکلات امروز فرش کاشان میزان کم و نارضایتی بافنده‌ها است. شرکت فرش آران و بیدگل به گفته آقای داروغه بافنده‌های خود را از یاسوج می‌آورند.

میزان اهمیت مردم کاشان به فرش کاشان بسیار زیاد است. تقریباً داخل هر خانه کاشانی یک دار قالی وجود دارد اما متأسفانه از جانب دولت و مسئولین این امر هیچ اهمیتی به این هنر داده نمی‌شود و هر روز بیشتر به فراموشی سپرده می‌شود.