بیماری‌های حاصل از کِرم‌ها

مقدمه و معرفى بيمارى:

- تعريف و اهميت بهداشتى:

حدود ۵/۳ ميليون نفر از مردم جهان دچار عفونت ناشى از انگل‌هاى روده‌اى بوده و ۴۵۰ ميليون نفر آنها داراى علايم بالينى مى‌باشند و عده کثيرى از آنان را کودکان تشکيل مى‌دهند. علاوه بر اين حدود ۴۴ ميليون زن باردار، دچار عفونت ناشى از کِرم قلاب‌دار هستند و آمار سال ۱۹۹۵ ميلادى نشان‌دهنده قريب ۶۵،۰۰۰ مورد مرگ ناشى از کرم‌هاى قلاب‌دار و ۶۰،۰۰۰ مورد مرگ ناشى از آسکاريس، مى‌باشد. آنتامبا هيستوليتيکا نيز از اين قافلهٔ مرگزا عقب نمانده و ضمن آلوده کردن قريب ۴۸ ميليون نفر، باعث مرگ حدود ۷۰،۰۰۰ نفر در سطح جهان گرديده است.

قريب ۴/۲ ميليون نفر از مردم جهان، دچار فاسيوليازيس کبدى و ۲۰ ميليون نفر، مبتلا به پاراگونيميازيس ريوى هستند. درحالى که هنوز درمان موفقيت‌آميز کاملى براى اين‌گونه بيمارى‌ها وجود ندارد و بيمارى اخير، بيشتر در تشخيص افتراقى سل ريوى نيز مطرح مى‌گردد.

فاجعه به همين‌جا ختم نمى‌شود، چرا که ارقام بالا در تمامى مناطق تحت پوشش سازمان جهانى بهداشت، رو به افزايش است. به‌طورى که تخمين زده‌اند در سال ۲۰۲۵ حدود ۵۷% جمعيت کشورهاى در حال پيشرفت، شهرنشين خواهند شد و در واقع عده کثيرى از مردم، در آلونک‌هاى شهري، که انتقال آنتامبا هيستوليتيکا، ژيارديا، آسکاريس و تريکوريازيس، به‌ سهولت صورت مى‌گيرد، خواهند زيست. کرم‌هاى انگلى انسان عوامل بيمارى‌زائى هستند که بندرت، به‌طور مستقيم باعث مرگ‌ومير افراد مى‌شوند، ولى به‌شکل غيرمستقيم در ايجاد ناراحتى‌ها و علايم بيمارى نقش مهمى داشته، در بعضى موارد سندرم‌هاى تومورى هم ايجاد مى‌کنند. چگونگى تأثير مخاطره‌آميزى که آلودگى به کرم‌هاى انگلى بر سلامتى فرد مى‌گذارد، در زير آمده است:

- به ‌علت مصرف مقدارى از مواد غذائى ميزبان و يا خونريزى از محل زخم‌هاى مخاطى که در روده ايجاد مى‌کنند و همچنين خونخوارى کرم و يا ترشح سم در بدن ميزبان باعث ناتوانى عمومى و يا کم‌خونى شده، استعداد ابتلاء به بيمارى‌هاى ديگر را هم افزايش مى‌دهند.

- در نتيجهٔ تجمع آنها در بافت‌ها و اندام‌هاى بدن و يا عبور از آنها، علايم و نشانه‌هاى متنوعى ايجاد مى‌کنند که علاوه بر ناراحتى‌هاى عضوي، در سلامتى عمومى آثار نامطلوب برجاى مى‌گذارند و مشکل‌هاى تشخيص و درمان را نيز باعث مى‌شوند.

- ايجاد هيپوتروفى و هيپرپلازى در بعضى از بافت‌ها به‌علت حضور مکرر و مداوم کرم و يا تخم آن نشانه‌هاى بدخيمى را بوجود مى‌آورد.

- در کشورهاى در حال گسترش، اين‌ دسته از بيمارى‌هاى انگلى مشکل بزرگ بهداشتى را تشکيل مى‌دهد که به‌دليل پراکندگى روستاها و بُعدِ مسافت و عدم امکان تأمين کارکنان بهداشتى مورد نياز جهت تداوم ارائه خدمات بهداشتى به بيماران در انتشار و انتقال عوامل کِرمي، عمده‌ترين مسئله را تشکيل مى‌دهد، حتى در کشورهاى پيشرفته که بيمارى وفور کمترى دارد، نيز عفونت‌هاى کِرمى هنوز نقش مخاطره‌انگيز خود را ايفاء مى‌کند.

باتوجه به نظر انجمن انگل‌شناسان آمريکا در سال ۱۹۴۷ به ‌دليل آلودگى بالاى دنيا به کرم‌هاى انگلى که حدود يک‌سوم تا يک‌چهارم جمعيت جهان را در بَر مى‌گيرد، عنوان دنياى کرمو (Wormy World) را به ‌جهان اطلاق نمودند. بعد از ۵۰ سال يعنى در سال ۱۹۷۷ در باندرى (Bundry) اظهار مى‌دارند با وجود کاهش ميزان آلودگى کرمى در دنيا، به ‌جهت رشد سريع جمعيت در جهان، آلودگى همچنان بالابوده و عنوان ذکر شده نيز به ‌قوت خود باقى است.

- عوامل اتيولوژيک:

اگرچه شناسائى کرم‌هاى انگلى به‌روش رده‌بندى کلاسيک آسان است، ولى از نظر تنوع چرخش زندگى آنان در طبيعت و نياز به طى دورهٔ رسيدن تخم‌کرم در خارج از بدن و همچنين وجود ميزبان يا ميزبان واسطه جهت تکامل چرخهٔ زندگى آنان و با توجه به روش آلودگى انسان به اين نوع انگل‌ها، سازمان جهانى بهداشت در سال ۱۹۶۴ ازنظر راه انتقال عفونت‌هاى کرمى به انسان، آنها را در پنج دسته طبقه‌بندى کرده است:

- کرم‌هائى که به ‌طريق مستقيم سرايت مى‌کنند (Direct transmitted helminthers): مانند اکسيور و همينولپيس

- کرم‌هائى که از راه خاک منتقل مى‌شوند (Soil transmitted helminthers): مانند آسکاريس، کرم‌هاى قلاب‌دار، تريکوسفال، استرانژيلوئيدس، استرکوراليس، تريکواسترنژيلوس، انتقال تخم تنيا اکينوکک به انسان و تشکيل کيست هيداتيک

- کرم‌هائى که توسط حلزون منتقل مى‌شوند (Snail transmitted helminthers): مانند شيستوزوما، فاسيولا و بندرت ديکروسليوم و ساير ترماتودها

- کرم‌هائى که توسط بندپايان منتقل مى‌شوند (Arthropod transmitted helmithers): مانند پيوک، وشرريا، لوآ و ساير فيلرها

- کرم‌هائى که همراه با غذاهاى حيوانى منتقل مى‌شوند (Food transmitted helmithers): مانند تنيا ساژيناتا، تنيا سليوم و ديفيلوبوتريوم لاتوم

اين تقسيم‌بندى ازنظر آموزشي، پيشگيرى و همچنين اجرائي، اهميت زيادى داشته و در بررسى آلودگى به کرم‌هاى انگلى در يک جامعه و طراحى مسائل مربوط به آن بکار مى‌رود. در کشور ما هنوز به‌علت فقدان سيستم دفع فاضلاب مناسب و همچنين چگونگى دفع مدفوع و نحوه استفاده از کود انسانى جهت بهره‌ورى بيشتر در کشاورزى و مزارع که ممکن است در بعضى از نقاط کشور رايج باشد، کرم‌هائى که ازطريق خاک منتقل مى‌شوند نقش و اهميت بيشترى دارند و بنابر اين، پس از ذکر اين کليات، ابتدا به شرح آنها مى‌پردازيم.

- نکات مهم:

در اين جهان کرمو لازم است مردم را با حقوق بهداشتى آنان آشنا نموده، از طرفى با ارتقاء آگاهى‌هاى بهداشتى آنان و از طرف ديگر با تأمين آب و غذا و محيط بهداشتى سالم، سلامت آنها را در مقابل آلودگى‌هاى کرمي، تضمين نمائيم.