عفونت‌های شیگلایی

- تعريف و اهميت بهداشتى:

شيگلوز، يکى از بيمارى‌هاى باکتريال حاد است که باعث گرفتارى روده کوچک و بزرگ مى‌شود و با اسهال همراه با تب و تهوع و گاهى حالت توکسمى و استفراغ و دلپيچه مشخص مى‌گردد. اسهال ممکن است ۷ تا ۱۲ بار در روز اتفاق افتد و آبکي، سبز يا زردرنگ و حاوى موکوس، خون يا غذاهاى هضم‌نشده باشد و گاهى مننژيسم و تشنج نيز عارض گردد.

براساس گزارش سازمان جهانى بهداشت WHO اين بيمارى همه‌ساله موجب حدود ۶۰۰،۰۰۰ مرگ در سراسر جهان مى‌شود. افزايش تعداد افراد آلوده در بعضى از نواحى جهان، بعلاوهٔ ورود سويه‌هاى مقاوم به‌چندين پادزيست (آنتى‌بيوتيک)، نياز به يک واکسن مؤثر را تشديد مى‌کند. در کشورهاى درحال پيشرفت بيشترين ميزان بيمارى شيگلوز، بين کودکان سنين ۱ تا ۴ سال روى مى‌دهد، اما درطى اپيدمى‌هاى شيگلا ديسانتريه (Shigella dysenteriae) تايپ ۱ تمام گروه‌هاى سنى گرفتار مى‌شوند. ارزيابى‌هاى مختلف انجام‌شده در مراکز درمانى نشان مى‌دهد که شيگلا در ۵ تا ۱۵% از موارد اسهال و ۳۰ تا ۵۰% موارد ديسانترى دخالت دارد. سروتايپ‌هاى فلکسنرى (S. Flexneri) بيشترين عامل در شيگلوزى بومى (آندميک) است و (سروتايپ 2a شايعترين آنها است). از دهه ۱۹۶۰ شيگلا ديسانتريه (S.dysenteriae) عامل مهمى در اپيدمى‌هاى ديسانترى در آمريکاى لاتين، آسيا و آفريقا بوده است. اپيدمى‌ها با بيمارى بالينى شديد، موارد زياد مرگ (High Case Fatality)، انتشار فرد به فرد و مقاومت چنددارويى مشخص مى‌شود. ديسانترى شيگلايى در دهه ۱۹۹۰ تمايلى به درگير نمودن جمعيت‌هاى نابسامان ازجمله آوارگان ساکن اردوگاه‌ها داشته است، که اپيدمى در آنها مى‌تواند مشکل‌هاى عمده‌اى را باعث گردد. در آفريقا ۱۵ کشور با طغيان‌هاى شيگلا با ميزان حملهٔ ۳۰% در کل جمعيت و ۵۰% در کودکان سنين زير ۵ سال آلوده شده‌اند. در کشورهاى پيشرفته شيگلا همچنان در چندين زيرگروه جمعيتى ازجمله در کودکان، ساکنان مهدکودک‌ها، کارگران مهاجر، و مسافران به کشورهاى در حال پيشرفت، به‌عنوان يک معضل بهداشتى باقى‌ مانده است.

- عوامل اتيولوژيک:

شيگلاها به چهار سروگروپ و هر سروگروپ به چند سروتايپ، به‌شرح زير تقسيم مى‌شوند:

۱. گروه A يا شيگلا ديسانتريه: ۱۲ سروتايپ

۲. گروه B يا شيگلا فلکسنري: ۱۶ سروتايپ

۳. گروه C يا شيگلا Boydii: سروتايپ

۴. گروه D يا شيگلا Sonnei: سروتايپ

گروه‌هاى B ،A و C به چهل سروتايپ، نيز طبقه‌بندى مى‌شوند. اين ميکروارگانيسم‌ها درمقابل حرارت حساسند و در عرض يک‌ساعت در حرارت ۵۵ درجه سانتيگراد حيات خود را از دست مى‌دهند، ولى در دماى آزمايشگاه که به‌طور حتم پايين‌تر از دماى ذکرشده است، به‌مدت متغيرى زنده مى‌مانند. طى مطالعه‌اى شيگلاسونئى به‌مدت ۲ تا ۴ هفته در دماى ۲۰ درجه سانتيگراد و به مدت ۱ تا ۲ هفته در دماى ۴ درجه سانتيگراد و مدت ۴ روز در دماى ۳۷ درجه سانتيگراد و کمتر از يک‌روز در دماى ۴۵ درجه سانتيگراد، زنده مانده است.

شيگلا سونئى در خاک باغچه و در دماى اتاق، به مدت ۹ تا ۱۲ روز زنده مى‌ماند. اين ارگانيسم‌ها بر روى انگشتان دست نيز تا مدتى زنده مى‌مانند و ازطريق تماس دست‌ها از کودکى به کودک ديگر منتقل مى‌گردند.

شيگلاها براى مدت متغيرى در محيط آب، زنده مى‌مانند. براى مثال در آب دريا به‌مدت ۱۵ روز و درصورت مناسب بودن دما و ساير شرايط، در شير و ساير مواد غذايى به حيات خود ادامه مى‌دهند، ولى به‌آسانى در تماس با مواد شيميايى مانند فنول و کلريد بنزالکونيوم، حيات خود را ازدست مى‌دهند.