بلوچ‌ها

سرزمين عشاير بلوچ سيستان و بلوچستان است، اما بر اثر شرايط نامساعد طبيعى و دشوارى‌هاى زندگى اقتصادى در اين سرزمين، بلوچ‌ها بيش از ديگر عشاير ايران از سرزمين خود به ديگر نقاط کوچيده‌اند و روند اين کوچ به‌تدريج رو به فزونى است مرکز جذب‌ کوچندگان بلوچى بيشتر گرگان و گنبدکاووس است. اما گروه‌هائى از عشاير بلوچ در خراسان - کرمان هرمزگان زندگى مى‌کنند. از مهم‌ترين طوايف بلوچ طايفه 'ريگي' را مى‌تواند نام برد.

اين طايفه در سرزمين وسيعى از زاهدان - ميرجاوه تا خاش و ايرانشهر به‌سر مى‌برند. طايفه ريگى به چندين تيره تقسيم مى‌شود. از طايفه‌هاى ديگر که نسبت به ريگى‌ها اهميت کمترى دارند 'اسماعيل‌رهي' را مى‌توان نام برد که خانواده‌هاى آن در نصرت‌آباد دامدارى مى‌کنند. دو طايفه 'ياراحمدزهي' و 'گمشادزهي' اکنون حالت مستقلى دارند. روى هم رفته اينها طوايف مهم منطقه شمالى بلوچستان به‌شمار مى‌روند. طايفه 'رئيسي' در شرق نيک‌شهر و در 'قصرقند' و پاره‌اى مناطق ديگر سکونت دارند در گذشته با طايفه 'مبارکي' پيوند استوارى داشت که امروز از بين رفته است. در سيستان در شهرستان زابل نيز طوايف بلوچ و 'براهوئي' سکونت دارند براهوئى‌ها با ديگر گروه‌ها سخت درآميخته‌اند و تشخيص آنها از ديگران دشوار است. براهوئى‌ها به روايتى از تيره‌هاى ممسنى فارس مى‌باشند. گفته مى‌شود که بلوچ‌ها را پس از نفوذ سلجوقيان از کرمان به بلوچستان کوچانده‌اند.

از بلوچ‌ها گروهى از مدت‌ها پيش يکجانشين شده‌اند. ولى هنوز بسيارى از آنها ويژگى زندگى ايلياتى را در خود حفظ کرده‌اند جامعه عشايرى بلوچ را مى‌توان به سه گروه جامعه دهقاني، جامعه عشيره‌اى - دهقانى و جامعه عشيره‌اى تقسيم کرد.

تقريباً نيمى از طايفه‌ها به گويش بلوچى و بقيه به زبان فارسى با لهجه محلى سخن مى‌گويند و همگى مسلمان و عمدتاً پيرو مذهب شيعه اثنى‌عشرى هستند. تقسيمات ايلى عبارتند از: ايل - طايفه - تيره - خانواد. ايل مرکب از چند طايفه است هر طايفه از چند تيره و هر تيره از چند خانواده تشکيل مى‌شود. ريايست ايل با شخى است به‌نام سردار - رؤساى طايفه را سفيد ريش يا ريش سفيد مى‌گويند. در رأس هر تيره کدخدا قرار مى‌گيرد. خانواده‌هاى دامدار در نوعى سياه چادر بنام 'گدام' زندگى مى‌کنند. در جامعه عشاير بلوچ روحانيون که 'مولا' ناميده مى‌شوند نقش مهمى در حل و فصل مسائل دينى به‌عهده دارند.

طايفه‌هاى بلوچ معمولاً داراى دو نوع کوچ هستند:

يکى کوچ معروف به 'خرماخوري' است که از اول تيرماه با حرکت به‌سوى نخلستان‌ها شروع مى‌شود و بازگشت آن از اول شهريور ماه تا پايان مهر ادامه دارد.

نوع دوم کوچ موسمى رمه‌گردانى است که به‌منظور چراى دام‌ها از اوايل آبان به‌مدت چهارماه تا پايان بهمن به مناطق گرمسير نظير تهلاب - کرنجى و غيره انجام مى‌گيرد.

به‌نظر مى‌رسد نوعى سومى از کوچ در جامعه عشايرى بلوچ ديده مى‌شود و آن کوچى است که مردم به‌منظور گريز از گرد و غبار انجام مى‌دهند.